The Issue of the Halku’l-Qur'an in the Eyes of Zahiri Scholars

Abstract

İslam düşünce geleneği, tarih boyunca birçok kırılma yaşamıştır. Bunlardan bir tanesi de mihne sürecedir. Emevî Halifesi Me’mun döneminde başlayan mihne sürecinin temel öğretisi halku’l-Kur’an meselesi olmuştur. Dönemin önde gelen şahsiyetlerine Kur’an’ın mahlûk olduğu düşüncesi dikte edilmiştir. Bu düşünceyi kabul etmeyenler ise türlü baskı ve işkencelere maruz kalmışlardır. Bu süreçte baskılara boyun eğmeyen Ahmed b. Hanbel gibi âlimler sürecin sona ermesiyle halk tarafından kahramanlaştırılmıştır. Bu defa ters mihne süreci başlamış ve halku’l-Kur’an’a dair söylemlerde bulunanlar tenkit edilmiş ve hatta daha da ileriye gidilerek tekfir edildikleri de görülmüştür. Muhaddislerden birçoğu halku’l-Kur’an meselesine dair görüş beyan etmeyi dahi bid’at olarak telakki etmiştir. Bu bağlamda İslâm âlimlerinin ferdi veya mezhepsel olarak bahsi geçen meseleye yaklaşımları önem arz etmektedir. Bu çalışmada kendilerini ehl-i hadisin içerisinde konumlandıran ve mihne sürecine şahit olan Dâvûd b. Ali tarafından kurulan Zâhirî mezhebi âlimlerin yaklaşımları irdelenmiştir. Yapılan araştırmalar neticesinde Dâvûd b. Alî’ye dair farklı söylemlerin var olduğu görülmüş ve bu söylemler değerlendirilmiştir. Bununla birlikte Dâvûd b. Ali dışındaki diğer Zahirîlerin de konuya yaklaşımları incelenmiş ve cumhurun yaklaşımı ile mukayese edilmiştir.