Türkçede Ayrılma Durumu Kodlamasında Çokanlamlılık Görünümleri: Bilişsel Dilbilim Çerçevesinde Bir Uygulama

Abstract

Dilin birbirinden bağımsız modüllerden oluşmasından çok, eşzamanlı bir ivme üzerinde ilerlediğini savunan bilişsel dilbilim, söz konusu ortaklıkları çokanlamlılık ve metaforik yapılanmalar üzerinden tanımlamaktadır. Bu kapsamda geleneksel yaklaşımda içerik sözcükleri üzerinden ele alınan çokanlamlılık düzlemleri ve metaforik kurulumlar bilişsel dilbilim kapsamında hem anlamsal hem de dilbilgisel bağlamda işlev sözcükleri ve bağımlı biçimbirimler üzerine de odaklanmaktadır. Bu çalışmada Türkçede ayrılma durumu kodlayan [-DAn] biçimbiriminde çokanlamlılık görünümlerini uzamsal ve uzamdışı bağlamlarda ele almak amaçlanmıştır. Çalışmada öntür uzanım, imge şematik dönüşümler, çevresel uzanımlar ve metaforik kurulumların gösterimi yapılmıştır. Betimsel tarama yöntemi kullanılan araştırmanın veritabanını Türkçe Ulusal Derlemi 3.0 aracılığıyla elde edilen 3222 bağımlı dizin satırı oluşturmaktadır. Araştırmada Türkçede ayrılma durumunun çokanlamlılık koşullarının, öntür uzanımla bağıntılı YÖNELİM, AKTARIM, ALGI gibi 10 farklı uzamsal imge şematik dönüşüm ve 3 çevresel uzanımla; 9 farklı uzamdışı imge şematik dönüşüm ve yine 3 çevresel uzanımla sağlandığı sonucuna ulaşılmıştır.