Türkiye’de 1980’li ve 1990’li Yıllarda Radikal Eğilimli İslamcı Erkeklerin Deradikalleşme Sürecini Etkileyen Faktörler

Abstract

Radikal İslam Türkiye’de 1970’li yıllarda görülmeye başlanan bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Dünyada 20. Yüzyılın ikinci devresinde artan radikal eğilimler kendisini Türkiye’de göstermeye başlamıştır. Özellikle 1985-1994 yılları arasında oldukça artan radikal İslami eğilim Refah Partisinin güçlenmesiyle birlikte 1994’ten sonra yavaş yavaş azalmış ve Adalet ve Kalkınma Partisi iktidarında bu azalma daha da hızlanmıştır. Çalışma; Türkiye’de radikal eğilimli İslamcıların deradikalleşme sürecini etkileyen faktörleri ele almakta ve radikal eğilimli İslamcıların deradikalleşme sürecinde yerel siyasi uygulamaların etkileri, bilgi-birikim düzeyinin artması, aile ve sosyal çevreyle yaşanan deneyimler, sosyal ve ekonomik şartları iyileştirme isteği ve küresel radikal İslami hareketlerin sonuçları bağlamında deradikalleşme sürecini incelemeyi amaçlamaktadır. Bu amaca ulaşmak için nitel araştırma yöntemi, mülakat tekniği tercih edilmesi uygun bulunmuştur. Nitel araştırma perspektifiyle, radikal İslamcı erkeklerin deradikalleşme sürecine neden olan siyasi, sosyal ve ekonomik deneyimler kapsamında, yarı yapılandırılmış sorular ile mülakat tekniği kullanılarak derinlemesine irdelenmeye çalışılmıştır. İrdeleme sonucunda bireysel ve toplumsal şartların değişimiyle radikal İslamcı bireylerin deradikalleşmelerinde etkin faktörler tespit edilmiştir. Radikal İslamcıların deradikalleşme sürecindeki tecrübeleri araştırmacının da anlamlandırma ve yorumlamasıyla sonuçlanmıştır. Çalışmanın literatürdeki konumu açısından ise bu süreci değerlendiren ilk çalışma olarak yer aldığı söylenebilir. 1980’li ve 1990’lı yıllarında radikal İslamcı erkeklerin deradikalleşmesinin daha önce çalışılmamış olması bu çalışmayı önemli kılmaktadır. Araştırma 2022 yılının Şubat ayından itibaren başlamış olup Aralık ayında sona ermiştir. Çalışmada 1980 ve 1990’lı yıllarda radikal İslam’a eğilim taşıyıp daha sonra radikalliği sönümlenmiş toplamda 20 katılımcı yer almıştır. Radikal İslam’ın deradikalleşme sürecini siyasi, sosyal ve ekonomik bağlamda bireyler üzerinde ele alan çalışmanın ilk bölümünde Refah Partisi’nin lideri Necmettin Erbakan ve Adalet ve Kalkınma Partisi’nin lideri Recep Tayyip Erdoğan’ın radikal İslamcı bireylerin dönüşümündeki etkisi değerlendirilmiştir. İkinci etken olarak hem dini hem de genel bilgi birikim düzeyinin artması radikal eğilimlerin azalmasında önemli bir rol oynamıştır. Bireyler bilhassa üniversite eğitimi sürecinde bilgi düzeylerini artırarak dünyayı daha geniş bir çerçeveden değerlendirmeye başlamaktadır. Üçüncü etken olarak aile ve sosyal çevreyle iletişimin ortaya çıkardığı deneyimler de keskin bakış ve tavrı törpülemektedir. Dördüncü faktör olarak sosyoekonomik şartların bireyin radikal eğiliminin azalmasında etkisi değerlendirilmiştir. Son faktör ise dünyada radikal İslamcı hareketlerin ulaştığı sonuçların tesiridir.