Türkiye’de Ulusal Kalkınmacılığı ve Sümerbank’ı Yeniden Düşünmek

Abstract

Sümerbank ve işletmeleri üzerine farklı disiplinlerce ortaya konulmuş bir çok araştırma bulunmasına karşın konu kalkınma çalışmaları perspektifinden fazlaca ele alınmamıştır. Modernleşme temasının egemen olduğu bu yazın Sümerbank’ın özellikle de başlangıç döneminde yaşadığı sorunlara pek fazla değinmediği gibi dönemler arası değişimi ve farkları da yeterince vurgulamaz. Buna karşın Sümerbank’ın öyküsüne geniş bir perspektiften bakıldığında başarılar kadar Türkiye’nin kalkınmasına ilişkin genel sorunların yansımaları da görülmektedir. Söz konusu yazında modernleşmeci bir bakış açısına dayanan ve bir çeşit “altın çağ” anlatısı içinde kurumu idealleştirmeye yönelik bir eğilim göze çarpar. Oysa plandan uygulamaya geçiş kolay olmadığı gibi üretim sürecinde karşılaşılan güçlükleri aşmak yoğun bir çaba ve daha fazla yatırım gerektirmiştir. Bu açıdan Sümerbank başlangıçta yaşanan sürekli ve nitelikli işgücü sorunu, sanayi işletmeciliğine dair yönetsel yetersizler, verimsizlik gibi somut sorunları yanında patronaj ilişkileri, devlet kapasitesi, gömülü özerklik gibi kalkınma sürecine ilişkin genel kırılganlıkları gösteren bir vaka olarak ele alınabilir. Çalışmanın amacı, kalkınma çalışmaları açısından çok az ilgi gören Sümerbank'a odaklanarak, ilgili dönem ekonomi politiğine ilişkin literatüre katkıda bulunmaktır. Sümerbank’ın ülke kalkınmasına çok yönlü yararlar sağlamış olduğu açıktır. Faaliyet gösterdiği dönemde ülkenin gereksinimlerinin karşılanması ve dışarıya bağımlılığın azaltılması yanında özel sektörün oluşumuna sağladığı yaşamsal katkı Türkiye’nin kalkınma öyküsünde bu kurumu bir mihenk taşı haline getirir. Bu çalışma söz konusu öyküyü Türkiye’de çağdaş iktisadi düşüncenin ve ona bağlı bir ulusal kalkınma anlayışının şekillenmesinden başlayarak Sümerbank’ın ilk fabrikası olan Kayseri Bez Fabrikası’nın yaşam döngüsü üzerinden kalkınmacılık tartışmaları içinden ele almıştır.