Uwarunkowania funkcjonowania gospodarki światowej w okresie niestabilności wywołanej wybuchem pandemii COVID-19 i wojny w Ukrainie

Abstract

Przeobrażenia gospodarki podlegają wpływom nie tylko czynników o cha- rakterze ekonomicznym, ale również pozaekonomicznym. Na początku lat 20. XXI wieku pojawiły się dwa czynniki pozaekonomiczne, które przyczyniają się do znaczącej destabilizacji gospodarki światowej. Pierwszym takim zjawiskiem była pandemia COVID-19, a drugim wojna w Ukrainie, którą wywołała Federacja Rosyjska. Te dwa czynniki powodują szereg konsekwencji zarówno gospodar- czych, jak i społecznych, zmieniając warunki funkcjonowania gospodarek po- szczególnych państw, a zarazem systemu gospodarczego w skali globalnej. Na skutek tych zdarzeń mamy obecnie do czynienia z największą niestabilnością gospodarki światowej od wielu lat. Stawia to wszystkie podmioty (przedsiębior- stwa, poszczególne kraje, organizacje międzynarodowe, ugrupowania integra- cyjne) funkcjonujące w ramach tej gospodarki przed wyzwaniem, jakim jest działanie w warunkach bardzo dużej niestabilności. Badania nad oddziaływaniem niestabilności na gospodarkę znajdują się jednak na stosunkowo wczesnym etapie i wiele pytań w tym zakresie ciągle pozostaje bez odpowiedzi. Głównym celem analizy prezentowanej w pracy jest diagnoza uwarunkowań funkcjonowania gospodarki światowej w okresie niesta- bilności wywołanej wybuchem pandemii oraz wojny Rosji z Ukrainą. Sformu- łowano następujące cele szczegółowe: – identyfikacja uwarunkowań społecznych wpływających na funkcjonowanie gospodarki światowej w okresie niestabilności, – prezentacja uwarunkowań demograficznych wpływających na gospodarkę światową i przedstawienie ich powiązań z innymi kategoriami czynników, – zbadanie implikacji konfliktu zbrojnego dla procesów integracyjnych, – identyfikacja kierunków wpływu wstrząsów w postaci pandemii COVID-19 i wojny w Ukrainie na światowy handel poprzez globalne łańcuchy wartości (GVCs), – określenie wpływu technologii cyfrowych na procesy zachodzące w gospo- darce światowej w warunkach niestabilności, – przedstawienie współczesnej roli i zakresu cyberbezpieczeństwa, – przedstawienie przeobrażeń w systemach innowacyjnych w warunkach nie- stabilności, – przedstawienie uwarunkowań polityki energetycznej, które wpływają na sta- bilność i perspektywy światowego rynku energii. W analizie prezentowanej w monografii sformułowano dwa główne pytania badawcze: 1. Jak uwarunkowania o różnej naturze (technologiczne, społeczne, ekonomicz- ne i tak dalej) oddziałują na funkcjonowanie gospodarki światowej? 2. Jak zmieniły się warunki funkcjonowania gospodarki światowej w badanych obszarach na skutek działania czynników pozaekonomicznych, to znaczy pandemii i wojny w Ukrainie. Pracę podzielono na osiem rozdziałów, z których każdy kończy się podsu- mowaniem zawierającym wnioski wynikające z prowadzonych rozważań. W pierwszym rozdziale przedstawiono kształtowanie się wybranych wskaźni- ków makroekonomicznych w warunkach niestabilności. Wskazano na różne wymiary nierówności. Przedstawiono implikacje wojny w Ukrainie z bezpie- czeństwem żywnościowym. Wskazanie długoterminowych czynników demograficznych wpływających na gospodarkę światową oraz ich powiązań z innymi grupami czynników, takich jak ekonomiczne, społeczne i inne, stanowiło cel drugiego rozdziału. Zidentyfi- kowano czynniki demograficzne związane z wielkością światowej populacji i jej strukturą, a następnie przedstawiono ich wpływ na gospodarkę światową. Anali- za danych statystycznych publikowanych przez Organizację Narodów Zjedno- czonych za lata 1990-2021/2023 pozwoliła na wskazanie długoterminowych trendów i ustalenie potencjalnego wpływu zdarzeń destabilizujących, takich jak pandemia COVID-19 i konflikt zbrojny w Ukrainie. W trzecim rozdziale skoncentrowano się na implikacjach konfliktu zbrojne- go w Ukrainie dla procesów integracyjnych. Opisano wpływ agresji Rosji na Ukrainę na perspektywy oraz kierunki dalszego poszerzania Unii Europejskiej. Przedstawiono działania integracyjne zainicjowane bądź podjęte w relacjach z Ukrainą oraz w ramach Unii Europejskiej w związku z agresją Rosji na Ukrai- nę. Scharakteryzowano współpracę grupy BRICS w okresie wojny w Ukrainie. Przedstawiono także stanowisko Association of South-East Asian Nations (ASEAN) wobec konfliktu zbrojnego w Ukrainie. Czwarty rozdział poświęcono problemowi destabilizacji globalnych łańcu- chów wartości (GVCs) w handlu międzynarodowym, jaka była efektem pandemii i wojny w Ukrainie. Scharakteryzowano w nim kierunki oddziaływania szoków podażowych i popytowych poprzez GVCs na handel zagraniczny. Następnie przeanalizowano wpływ pandemii i wojny w Ukrainie na globalne łańcuchy wartości, a poprzez nie na handel międzynarodowy. Piąty rozdział zawiera charakterystykę zmian roli i sposobu wykorzystania technologii cyfrowych wraz z potencjalnymi konsekwencjami dla gospodarki światowej w trzech obszarach: intensywności i form współpracy międzynaro- dowej, bezpieczeństwa narodowego, w tym ekonomicznego, oraz zrównoważo- nego rozwoju. W szóstym rozdziale rozpatrzono ekonomiczno-polityczne uwarunkowania cyberbezpieczeństwa w wymiarze globalnym. Przedstawiono powody wzrostu znaczenia cyberbezpieczeństwa oraz wykazano oddziaływanie cyberbezpieczeń- stwa na zapewnienie stabilności łańcuchów dostaw. Ukazano również szacunki ponoszonych kosztów związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa cyberne- tycznego. W siódmym rozdziale zaprezentowano wyniki analizy zmiany w systemach innowacyjnych na świecie, w związku z pojawiającymi się warunkami niestabil- ności, czyli pandemią oraz konfliktami zbrojnymi. Przedstawiono przeobrażenia w zakresie systemów innowacyjnych na świecie, bowiem w okresie wojny, czy też kryzysu wywołanego pandemią, pojawiła się intensyfikacja działań w kie- runku powstawania innowacji. W rozdziale ósmym omówiono uwarunkowania polityki energetycznej w warunkach globalnej niestabilności politycznej i gospodarczej ze szczególnym uwzględnieniem pandemii COVID-19 i wybuchu wojny Rosji z Ukrainą. Przed- stawiono współczesne źródła niepewności wpływające na światowy rynek energii: zmiany klimatyczne, kwestie ekonomiczne, niepewność instytucjonalną i geopo- litykę. Następnie omówiono sytuację na rynku nośników w czasie pandemii COVID-19, jak i po wybuchu wojny Rosji z Ukrainą. W badaniach zaprezentowanych w monografii wykorzystano bardzo zróż- nicowaną literaturę: monografie i artykuły naukowe, źródłowe materiały staty- styczne, a także raporty i opracowania instytucji i organizacji międzynarodo- wych oraz akty prawne. Aby osiągnąć zamierzone cele, Autorzy wykorzystali w analizach metodę studiów literaturowych, krytyki piśmiennictwa i analizy danych statystycznych. Problematyka dotycząca uwarunkowań wpływających na funkcjonowanie gospodarki światowej w okresie niestabilności wywołanej pandemią COVID-19 i agresją Rosji na Ukrainę nie spotkała się jeszcze z większym zainteresowaniem badaczy i naukowców zajmujących się zagadnieniami międzynarodowych sto- sunków gospodarczych. Niniejsza monografia wnosi wkład w pogłębienie rozpoznania uwarunko- wań funkcjonowania gospodarki światowej w okresie globalnej niestabilności. Identyfikuje i naświetla aktualne zmiany, jakie dokonują się w znaczeniu, wyko- rzystaniu i wpływie czynników produkcji oraz środowiska społeczno-gospo- darczo-politycznego na aktualne zjawiska i procesy zachodzące w gospodarce światowej. Wyniki przeprowadzonych analiz wskazują na potrzebę zmian w kie- runkach i sposobach działania podmiotów na różnych szczeblach oraz zarysowu- ją nowe trendy w gospodarce światowej.