Van’ın Elektrik Tarihine Bir Bakış (1900-1970)

Abstract

Van’da elektrik enerjisi kullanılmadan önce aydınlatmada çıra, meşale ve yanıcı yağlar kullanılmıştır. Elektrik üretimi konusunda ilk teşebbüs 1910 yılında olmuş ancak bir sonuç alınamamıştır. Cumhuriyet döneminde elektrik sorununu çözmek ve şehrin kısmen aydınlatılmasını sağlamak amacıyla 1936’da mazotla çalışan bir elektrik motoru alınarak ilk elektrik tesisi kurulmuştur. Van’ın gelişmesi ve artan nüfusu yeni elektrik tesislerinin kurulmasını zorunlu hale getirmiş ve belediye mazotla çalışan ikinci ve üçüncü elektrik tesislerini kurmuştur. Motorların sık sık arızalanması, yakıt temin edilememesi ve elektrik konusunda yetişmiş eleman yokluğu gibi nedenlerden dolayı kurulan tesisler verimli olmamıştır. Bu nedenle halk aydınlatmada gaz ve lüks lambaları yakmaya devam etmiştir. Belediye, kısıtlı imkânlarına rağmen şehir elektriğini geliştirmeye çalışmıştır. Van’ın enerji ihtiyacı 1960’lı yılların sonuna kadar belediyenin satın aldığı ve mazotla çalışan tesislerden karşılanmıştır. Bu nedenle Van’da hidroelektrik santrallerinin faaliyete geçtiği 1968 yılına gelinceye kadar Van’da elektrik meselesi sıkıntılı bir şekilde devam etmiştir. 
 Van’da sanayinin gelişmeye başlamasıyla birlikte elektrik enerjisine duyulan gereksinim artmıştır. Bu bağlamda önceleri sadece sulama ve içme suyu olarak yararlanılan su kaynaklarından, zamanla kurulan hidroelektrik santralleri vasıtasıyla elektrik enerjisi üretilmiş ve aydınlatma, sanayi gibi birçok alanda kullanılmaya başlanmıştır. Van ve Havasor ovalarını sulayan Şamran Suyu üzerinde bir hidroelektrik santrali yaptırılmak suretiyle 200 beygirlik elektrik enerjisi elde edilmesi planlanmıştır. Ancak bu sudan elektrik üretmenin mümkün olamayacağı yolundaki mühendis raporlarından sonra kurulması düşünülen hidroelektrik santralinden vazgeçilmiş ve başka kaynaklardan enerji üretme araştırmalarına başlanmıştır. Bendimahi, Karasu ve Çakak sularından yararlanma imkânları üzerinde durulmuştur. Yapılan çalışmalardan sonra 1968 yılında Engil ve Erciş hidroelektrik santralleri olmak üzere iki santral devreye girmiştir. Bu dönemde öneceleri sulamada yararlanılan Zernek ve Koçköprü barajlarında da elektrik enerjisi üretilmiştir. Santrallerden üretilen elektrik enerjisi şehrin aydınlatılmasının yanısıra sanayi, imalathane ve tarım gibi birçok alanda kullanılmıştır. Van’ın elektrik sorununun çözümü ve köylerin elektrik enerjisine kavuşma süreci 1980’li yıllara kadar devam etmiştir.