Wanneer welke evaluatie-opzet: Kieswijzer voor interventies in de publieke gezondheid

Abstract

De evaluatie van interventies heeft een belangrijke plaats in de publieke gezondheid. Zowel praktijk, beleid als wetenschap zijn gebaat bij een antwoord op de vraag: werkt de interventie? Welke evaluatie-opzet gebruikt moet worden om deze vraag te beantwoorden, hangt af van het type interventie en de resultaten die men wil bereiken. Wij zijn ervan overtuigd dat zowel de evaluatie-opzet zonder controlegroep, de evaluatie-opzet met controlegroep en de randomised controlled trial (rct) bestaansrecht hebben in de publieke gezondheid. Om de juiste evaluatie-opzet te kunnen kiezen, zijn twee zaken van doorslaggevend belang. Ten eerste het niveau van resultaten dat men wil gaan meten: dichtbij of veraf van de interventie in tijd en causale keten. Voor resultaten dichtbij de interventie volstaat de evaluatie-opzet zonder controlegroep, voor resultaten verder weg is een controlegroep noodzakelijk. De tweede doorslaggevende factor is de zekerheid waarmee men de vraag: zijn de resultaten toe te schrijven aan de interventie? beantwoord wil zien. De gewenste zekerheid van conclusies bepaalt de keuze tussen de evaluatie-opzet met controlegroep en de rct. Op basis van deze principes hebben wij de Kieswijzer ontwikkeld. Deze Kieswijzer faciliteert de keuze van de evaluatie-opzet voor interventies in de publieke gezondheid.Trefwoorden: evaluatie, evaluatie-opzet, interne validiteit, interventies, publieke gezondheid, gezondheidsbevordering InleidingDe evaluatie van interventies heeft een belangrijke plaats in de publieke gezondheid. Dit is te verduidelijken met de beleidscyclus, een werkmodel dat veel gehanteerd wordt in de publieke gezondheid (figuur 1). Evaluatie is hierin één van de fasen, naast agendasetting, beleidsformulering en uitvoering. In de evaluatie-fase staat de vraag centraal: hebben we onze doelen bereikt? Omdat (lokale) overheden verantwoording moeten afleggen over hun beleid, wordt steeds vaker gevraagd naar de resultaten van interventies. Dat evaluatie-onderzoek steeds belangrijker wordt, blijkt ook uit de recente oprichting van de werkplaats certificering van het Centrum Gezond Leven. 1 Interventies waarvan de werkzaamheid is aangetoond komen in aanmerking voor certificering. Op dit moment staan wij voor de uitdaging om de vele interventies, die vanuit lokaal initiatief worden ontwikkeld en uitgevoerd, te evalueren. Ten behoeve van dit artikel definiëren wij interventies als een (pakket van) actie(s) met een cohorent doel, gericht op het veroorzaken van verandering. Hieronder vallen bijvoorbeeld educatie en voorlichting, maar ook o.a. beleidsmaatregelen, lobby-activiteiten en sociale activering. Interventies in de publieke gezondheid zijn gericht op bevorderen of beschermen van de gezondheid of op het voorkó men van ziekten in gemeenschappen of populaties.