Αυτοεπίγνωση Της Νοητικής Κατάστασης Σε Ασθενείς Με Νευροεκφυλιστικά Νοσήματα

Abstract

Θεωρητικό υπόβαθρο: Ως αυτογνωσία ορίζεται η ικανότητα να αντιλαμβάνεται κανείς υποκειμενικά τις επιδόσεις του σε ένα συγκεκριμένο έργο ή κατάσταση με σχετικά αντικειμενικούς όρους. Η αυτογνωσία αποτελεί μία πολυδιάστατη ικανότητα, η οποία δεν περιορίζεται μόνο στην αξιολόγηση της επίδοσης σε νοητικά έργα, αλλά μπορεί να συμπεριλάβει και περιπτώσεις σε επίπεδο καθημερινής λειτουργικότητας και ανεξάρτητης διαβίωσης όπως η εργασία και οι οδηγικές ικανότητες. Μέχρι στιγμής, ελάχιστες είναι οι μελέτες οι οποίες εξετάζουν συστηματικά το φαινόμενο τόσο στον κλινικό όσο και στον υγιή πληθυσμό. Επιπλέον, στις ήδη υπάρχουσες μελέτες, η μεθοδολογία και τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται είναι είτε πολύ αδρά είτε ανεπαρκή για την εξέταση των λεπτότερων και ποιοτικότερων χαρακτηριστικών της αυτογνωσίας. Συγκρίσεις με αναφορές από φροντιστές και αδρές κλίμακες εκτίμησης της αυτογνωσίας είναι αυτές που χρησιμοποιούνται κατά κόρον διαμορφώνοντας επισφαλή συμπεράσματα.Σκοπός: Στόχος της παρούσας μελέτης ήταν η ανάπτυξη ενός εργαλείου για τη μελέτη της αυτοεπίγνωσης σε φυσιολογικό πληθυσμό καθώς και κλινικό πληθυσμό με νευροεκφυλιστικές παθήσεις, όπως Ήπια Νοητική έκπτωση (ΗΝΕ), νόσο Alzheimer και νόσο Parkinson. Η ικανότητα αυτό-αξιολόγησης διερευνήθηκε τόσο σε νοητικό επίπεδο (αξιολόγηση επίδοσης σε νευροψυχολογικά τεστ) όσο και σε λειτουργικό επίπεδο (αξιολόγηση επίδοσης της οδήγησης μέσω ενός προσομοιωτή οδήγησης). Μεθοδολογία: Στη μελέτη συμμετείχαν 58 ασθενείς με Ήπια Νοητική Έκπτωση αμνησιακού τύπου, 30 ασθενείς με νόσο Alzheimer και 30 ασθενείς με νόσο Parkinson. Η διάγνωση της εκάστοτε νόσου βασίστηκε στα καθιερωμένα κλινικά κριτήρια κατόπιν ενδελεχούς κλινικής και παρακλινικής εξέτασης από ομάδα νευρολόγων, νευροψυχιάτρων και νευροψυχολόγων. Παράλληλα, αποκλείστηκε η πιθανότητα τα κλινικά συμπτώματα των ασθενών να βασίζονται σε δευτεροπαθείς αιτίες ή αιτίες διαφορετικές από τις υπό μελέτη νευροεκφυλιστικές παθήσεις. Όλοι οι συμμετέχοντες αξιολογήθηκαν με μία ευρεία συστοιχία δοκιμασιών που αξιολογούσαν την επεισοδιακή μνήμη, την προσοχή (εστιασμένη και διαιρούμενη), τις επιτελικές λειτουργίες, την ικανότητα οπτικοχωρικής αντίληψης και την ταχύτητα αντίδρασης. Μετά από κάθε νευροψυχολογική δοκιμασία χορηγούνταν η κλίμακα που χρησιμοποιήθηκε για την αυτό-αξιολόγηση της επίδοσης στις νευροψυχολογικές δοκιμασίες. Η κλίμακα αυτή παρότρυνε τον εξεταζόμενο να συγκρίνει τις επιδόσεις του με αυτές ατόμων ίδιας ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου και να συμπληρώσει σε μία κλίμακα από το -100% μέχρι το +100% (με διαβαθμίσεις 10 μονάδων) πόσο καλά πίστευε ότι τα πήγε στη συγκεκριμένη νευροψυχολογική δοκιμασία. Επιπλέον, οι συμμετέχοντες έλαβαν μέρος σε ένα πείραμα αξιολόγησης της οδηγικής ικανότητας μέσω ενός προσομοιωτή οδήγησης. Για την εκτίμηση της αυτοεπίγνωσης των συμμετεχόντων ως προς τις επιδόσεις τους στην οδήγηση, μία ανάλογη κλίμακα αυτό-αξιολόγησης χορηγήθηκε αμέσως μετά την ολοκλήρωση του πειράματος. Η κλίμακα αυτή κυμαίνονταν πάλι από το -100 στο +100 με διαβαθμίσεις 10 μονάδων και αφορούσε στην εκτίμηση της επίδοσής τους σε σχέση με άλλα άτομα ίδιας ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου στις παρακάτω οδηγικές παραμέτρους: (α) μέση ταχύτητα, (β) απόσταση από προπορευόμενο όχημα, (γ) ταχύτητα αντίδρασης και (δ) διακύμανση θέσης τιμονιού.Αποτελέσματα:Αυτοεπίγνωση των νοητικών λειτουργιών σε ασθενείς με ΗΝΕ: Τα αποτελέσματά μας έδειξαν ότι οι ασθενείς με ΗΝΕ παρουσιάζουν σημαντικές δυσκολίες να εκτιμήσουν με ακρίβεια την επίδοσή τους, υπερεκτιμώντας τις ικανότητές τους σε όλες τις νευροψυχολογικές δοκιμασίες που αξιολογήθηκαν, σε αντίθεση με την ομάδα ελέγχου που φάνηκε ακριβής στην εκτίμησή της στην πλειονότητα των δοκιμασιών. Αυτοεπίγνωση της οδηγικής ικανότητας σε ασθενείς με ΗΝΕ: Τα ευρήματα της συγκεκριμένης ανάλυσης υποδεικνύουν ότι, σε σχέση με τους υγιείς ηλικιωμένους, οι ασθενείς με ΗΝΕ παρουσιάζουν σημαντικές δυσκολίες να εκτιμήσουν με ακρίβεια την επίδοσή τους στον προσομοιωτή. Χρειάζεται ωστόσο να σημειωθεί ότι οι ενδείξεις από τον περιβάλλοντα χώρο φαίνεται να συμβάλλουν σημαντικά στο επίπεδο της αυτοεπίγνωσης που παρουσιάστηκε από τους οδηγούς με ΗΝΕ σχετικά με την επίδοσή τους. Αυτοεπίγνωση των νοητικών λειτουργιών σε ασθενείς με νόσο Alzheimer: Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης μελέτης έδειξαν ότι οι ασθενείς με νόσο Alzheimer υπερεκτίμησαν σημαντικά τις επιδόσεις τους σε όλες τις νευροψυχολογικές δοκιμασίες που εξετάστηκαν παρουσιάζοντας σημαντικές δυσκολίες αυτό-αξιολόγησης σε όλους τους νοητικούς τομείς. Αυτοεπίγνωση της οδηγικής ικανότητας σε ασθενείς με νόσο Alzheimer: Σύμφωνα με τα ευρήματα τις συγκεκριμένης ανάλυσης, εντοπίστηκε ένας σημαντικός αριθμός διαφορών κατά την υποκειμενική εκτίμηση της οδηγικής επίδοσης και κυρίως στο αστικό περιβάλλον. Πιο συγκεκριμένα, οι ασθενείς με νόσο Alzheimer παρουσίασαν σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ υποκειμενικής και αντικειμενικής επίδοσης στην εκτίμηση της μέσης ταχύτητας και της διακύμανσης θέσης τιμονιού στο αστικό περιβάλλον ενώ υπερεκτίμησαν σημαντικά τον χρόνο αντίδρασης σε αναπάντεχα συμβάντα τόσο στο αστικό όσο και στο υπεραστικό περιβάλλον. Αυτοεπίγνωση των νοητικών λειτουργιών σε ασθενείς με νόσο Parkinson: Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης ανάλυσης έδειξαν ότι οι ασθενείς με νόσο Parkinson παρουσίασαν ελλειμματική αυτοεπίγνωση σε σχέση με την ομάδα ελέγχου σε όλες τις νευροψυχολογικές δοκιμασίες που αξιολογήθηκαν. Πιο συγκεκριμένα, οι ασθενείς με νόσο Parkinson υπερεκτίμησαν σημαντικά την επίδοσή τους σε όλους τους νοητικούς τομείς ενώ η ομάδα ελέγχου, παρόλο που ήταν ακριβής στις εκτιμήσεις της, έδειξε ποιοτικά την τάση να υποτιμά τις επιδόσεις της. Αυτοεπίγνωση της οδηγικής ικανότητας σε ασθενείς με νόσο Parkinson: Σύμφωνα με τα ευρήματα της παρούσας ανάλυσης, οι ασθενείς με νόσο Parkinson παρουσίασαν σημαντικές δυσκολίες στην εκτίμηση της οδηγικής τους επίδοσης, με τη δυσκολία αυτή να είναι σαφώς εντονότερη στο υπεραστικό περιβάλλον, όπου και φάνηκαν σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ υποκειμενικής και αντικειμενικής επίδοσης σε όλες τις μεταβλητές που εξετάστηκαν. Από την άλλη πλευρά, στο αστικό περιβάλλον, παρουσίασαν σημαντικές δυσκολίες ως προς την εκτίμηση της οδηγικής τους συμπεριφοράς μόνο στον δείκτη χρόνου αντίδρασης, όπου και υπερεκτίμησαν σημαντικά την επίδοσή τους. Συμπερασματικά: Συνοψίζοντας, η παρούσα διδακτορική διατριβή αποσκοπεί στην μελέτη της λειτουργίας της αυτοεπίγνωσης με έναν πολύπλευρο και σφαιρικό τρόπο, ξεπερνώντας τους περιορισμούς των έως τώρα ερευνών. Παράλληλα, έγινε μία σημαντική προσπάθεια ώστε να προσεγγιστεί όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικά η πολύπλοκη φύση της διεργασίας αυτής έτσι ώστε τα να αξιοποιηθούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα αποτελέσματά της στα πλαίσια της εφαρμοσμένης κλινικής πράξης. Τα έως τώρα ευρήματα υποδεικνύουν ότι η διαταραχή της αυτοεπίγνωσης φαίνεται να ξεκινά ήδη από τα πρώτα στάδια της νοητικής έκπτωσης, τόσο σε νοητικούς όσο και σε λειτουργικούς τομείς. Ωστόσο, φαίνεται ότι η παροχή ανατροφοδότησης μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την ικανότητα αυτό-αξιολόγησης στις συγκεκριμένες κλινικές ομάδες υπογραμμίζοντας έτσι την ανάγκη για τη διαμόρφωση κατάλληλων προγραμμάτων παρέμβασης προκειμένου να ενισχυθεί η αυτοεπίγνωση στους ασθενείς αυτούς και συνακόλουθα να προσφέρει τη δυνατότητα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τόσο των ίδιων όσο και των οικογενειών τους.