Γραφιστική αφήγηση (graphic novel)

Abstract

Η παρούσα διατριβή επικεντρώνεται στις γραφιστικές ιστορίες/αφηγήσεις (graphic novels) που αποτελούν μια σύγχρονη, νεωτερική λογοτεχνική φόρμα, η οποία κερδίζει συνεχώς έδαφος σε διεθνές επίπεδο, αλλά και στην Ελλάδα, μέσω μιας αμφίδρομης ανατροφοδότησης ανάμεσα στον ολοένα αυξανόμενο αριθμό αναγνωστών graphic novels, την έκδοση αντίστοιχων έργων και τη θεωρητική ενασχόληση με αυτό. Στη φάση της αποσαφήνισης του όρου graphic novel και τον καθορισμό των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του ως είδους τόσο για παιδιά όσο και για ενηλίκους, παρατηρείται δυσκολία ορισμού, κυρίως γιατί πρόκειται για ένα λογοτεχνικό, πολυτροπικό μέσο που βρίσκεται ακόμη υπό διαμόρφωση. Παρατηρείται όμως μια ισχυρή τάση απομάκρυνσης των graphic novels από τα κόμικς περιπτέρου και παράλληλη υιοθέτηση χαρακτηριστικών, εξωτερικών και εσωτερικών, του βιβλίου. Έτσι, παρόλο που το graphic novel οριοθετείται δύσκολα, στις μέρες μας είναι σαφές ότι αποτελεί μια διακριτή, αυτόνομη και αυτοδύναμη φόρμα αφήγησης με πολλαπλές δυνατότητες που μπορεί να απευθυνθεί σε ένα μεγάλο εύρος κοινού, παιδικού και ενηλίκου. Η μελέτη των graphic novels οδηγεί αναπόφευκτα σε μία ιστορική αναδρομή, ώστε αφενός να αναδειχτεί η πορεία της σταδιακής ανάδυσης και διαμόρφωσης του είδους μέσα από το ευρύτερο πλαίσιο-ομπρέλα των κόμικς, αλλά και των ξυλοτυπογραφικών μυθιστορημάτων (woodcut novels), και αφετέρου να καταστεί κατανοητή η ραγδαία ανάπτυξη των graphic novels. Σημαντικότερος σταθμός, που ουσιαστικά λειτούργησε ως τεράστια ώθηση για την ανάπτυξη της νέας φόρμας, ήταν η βράβευση του πολύκροτου Maus το 1992. Επιπλέον τα τελευταία χρόνια παρατηρείται πληθώρα εκδόσεων graphic novels για ενήλικες, που συνδυάζουν το λεκτικό με τον εικονιστικό κώδικα και δημιουργούν απαιτητικά αναγνώσματα για πολύ έμπειρους αναγνώστες. Σε αντίθεση, οι graphic novels που απευθύνονται σε παιδιά είναι σαφώς ευκολότερες. Έτσι καθώς επιχειρείται η μελέτη και καταγραφή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των παιδικών graphic novels που κυκλοφορούν στη χώρα μας, είτε ως αυτοδηλούμενα έργα είτε όχι, παρατηρούνται σαφείς ομοιότητες με τα όμορα είδη, όπως το εικονοβιβλίο και τα κόμικς. Αυτό καθιστά την οριοθέτηση των παιδικών graphic novels μια εξαιρετικά επίπονη διαδικασία. Έτσι οι παιδικές γραφιστικές αφηγήσεις (graphic novels) ορίζονται ως αναγνώσματα-γέφυρες ανάμεσα στα graphic novels για ενήλικες και τα εικονοβιβλία αλλά και τα ‘σιωπηλά’ βιβλία (wordless books). Να σημειωθεί ότι στη χώρα μας, παρά το γεγονός ότι δεν αποτελούσε παραδοσιακά μία περίπτωση χώρας φιλικά διακείμενης προς τα κόμικς, υπάρχουν graphic novels για παιδιά αλλά και για ενήλικες, είτε μεταφρασμένες είτε ως αυτούσια ελληνικά δημιουργήματα (δες για παράδειγμα το Logicomix). Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η σχέση των graphic novels με την εκπαίδευση όλων των βαθμίδων, καθώς διαφαίνεται ότι υπάρχει αποδοχή της ένταξής τους στο σχολικό πλαίσιο. Η εισαγωγή των graphic novels στην εκπαίδευση δε γίνεται μέσω του επίσημου αναλυτικού προγράμματος, αλλά του άτυπου, με τους εκπαιδευτικούς να προβαίνουν σε επιλογή λογοτεχνικών κειμένων στη διδασκαλία όλων των μαθημάτων. Η ενασχόληση των παιδιών με τις σύγχρονες τεχνολογίες και η εξοικείωση με τα πολυτροπικά είδη, καθιστούν τη φόρμα των graphic novels ιδιαίτερα προσφιλή στους μαθητές όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων, ιδιαίτερα αφού φαίνεται να συνάδει με τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους. Αυτό αποδεικνύεται και από τη διδακτική παρέμβαση που επιχειρήθηκε στο χώρο του νηπιαγωγείου και υλοποιήθηκε μέσα από δραστηριότητες που στόχευαν στην επαφή των νηπίων με τη γλώσσα των graphic novels. Η παρέμβαση επικεντρώθηκε σε παιγνιώδεις δραστηριότητες με τις βασικές συμβάσεις του μέσου, όπως πάνελ, πλαίσιο/κάδρο, κενό (ανάμεσα σε διαδοχικά καρέ), μπαλόνι, αφηγηματικά πλαίσια, γραμμές κίνησης και ταχύτητας, σύμβολα και ονοματοποιία. Το αμείωτο ενδιαφέρον των παιδιών, η ευχαρίστηση και ο προβληματισμός τους, συντέλεσε ώστε η παρέμβαση να θεωρηθεί ως ένα επιτυχές δείγμα ανάγνωσης graphic novels σε/από μικρά παιδιά στα πλαίσια της προσχολικής εκπαίδευσης.