Η Δουλεία Στον Φίλωνα Τον Αλεξανδρέα

Abstract

Το πρώτο καθαρό νόημα της ελευθερίας, έννοιας προσδιοριστικής του ανθρώπου ως κοινωνικού όντος, δημιουργείται και υφίσταται εντός της ομάδας της πολιτικής κοινότητας του ελληνικού άστεως των αρχαϊκών και κυρίως των κλασικών χρόνων. Ο αντίποδας της ελευθερίας, η δουλεία, υπαρκτή από τις πρώτες κοινωνικές συσσωματώσεις του ανθρώπινου γένους και λειτουργώντας εντός θεσμικά κατοχυρωμένων κανόνων καθ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας, ποίκιλλε ως προς το φόρτο αλλά και το είδος εργασίας, με το οποίο οι φορείς της ιδιότητας του δούλου ήταν επιφορτισμένοι. Το χωρο-χρονικό πλαίσιο, εντός του οποίου εντάσσεται το ενδιαφέρον της παρούσας διατριβής, μέσω της πραγμάτευσης του corpus του Φίλωνα του Αλεξανδρέα, είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικό ως προς τις διάφορες απόψεις αλλά και τη ρευστότητα ιδεών, που χαρακτηρίζει τόσο τον Ισραηλίτη φορέα τους αλλά και το ευρύτερο πολιτιστικό και κοινωνικο-πολιτικό status της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου, κατά τα πρώτα αυτοκρατορικά χρόνια. Ο ιδρυτής της πόλης, πιθανώς διείδε τις προοπτικές εξέλιξης αυτού του άστεως, το οποίο συνέδεε βορρά και νότο και δύση με ανατολή. Η Αλεξάνδρεια, ένα σταυροδρόμι πολιτισμών καθ’ όλη τη διάρκεια της πτολεμαϊκής περιόδου αλλά και στα μετέπειτα χρόνια της ρωμαιοκρατίας, στάθηκε σημείο συνάντησης, εκτός των άλλων και για τις διάφορες περί ελευθερίας απόψεις, τις οποίες οι φορείς τους κόμιζαν στο μεγαλύτερο εμπορικό λιμάνι του τότε γνωστού κόσμου. Η ελληνική ξεκάθαρη ματιά στις κοινωνικές συνθήκες εργασίας και διαβίωσης, ήρθε να συγχρωτιστεί με τις νεφελώδεις μυστηριακές συλλήψεις των ασιατών, καθώς και να σταθεί δίπλα στις ρωμαϊκές περί δικαιοσύνης απόψεις εκείνης της περιόδου. Εντός αυτού του πλαισίου, λαμβάνει χώρα στο πνευματικό στερέωμα η έλευση του Φίλωνα του Ιουδαίου, ενός διανοητή διαποτισμένου από το πολυπολιτισμικό αυτό αμάλγαμα, ο οποίος προσφέρει την δική του οπτική στα ζητήματα που άπτονται της δουλείας και της ελευθερίας, υπό το πρίσμα της ισραηλιτικής μονοθεϊστικής θρησκείας. Και αυτό, απευθυνόμενος στον γνώστη της ελληνικής γλώσσας της εποχής, η οποία λειτουργούσε ως lingua franca σε ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο. Η ελευθερία, υπό το πρίσμα του Φίλωνα, λαμβάνει μια ιδιαίτερη χροιά, μια χροιά πνευματικής ανάτασης, η οποία πηγάζει από την ανθρώπινη σχέση με το θείο στοιχείο. Η σχέση αυτή, που λαμβάνει το χαρακτήρα κυριότητας στους λαούς της Εγγύς Ανατολής, στον ελληνικό χώρο είναι σχεδόν άγνωστη υπ’ αυτά τα γνωρίσματα, αν και η ειλικρινής ευλάβεια απέναντι στο θείο και η αποφυγή της ύβρεως δίνουν το στίγμα της ελληνικής στάσης στις σχέσεις τόσο μεταξύ των θνητών όσο και σε αυτών με τους θεούς. Η σκέψη του Φίλωνα επέχει θέση εφαλτηρίου για την σχετική με το δυαδικό σύνθεμα ελευθερία-δουλεία πρόοδο, σε κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο, ενώ το πέρασμα από το δουλικό status σε μια θεότητα, σε εκείνο της φιλίας με αυτό, γίνεται κατά τη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου με τον ερχομό του Χριστιανικού μηνύματος. Ο Χριστιανικός κόσμος προσβλέπει γενικά σε μια τέτοια προσωπική σχέση των πιστών τόσο μεταξύ τους όσο και με το Θεό και το corpus των έργων του Φίλωνα ίσταται ως μια βαθμίδα στην κλίμακα για την κατάκτηση αυτής της σχέσης.