Η Προθηματοποίση Στις Νεοελληνικές Διαλέκτους

Abstract

Στην παρούσα διατριβή επιχειρείται η συγχρονική και διαχρονική προσέγγιση φαινομένων προθηματοποίησης στις νεοελληνικές διαλέκτους. Συγκεκριμένα, μελετώνται τα διαλεκτικά μορφήματα ακρο-, μωρο-, πλακο-, σ(ι)ο-/σα-, χαμο- ως προς την ιστορική τους εξέλιξη, και τις φωνολογικές, δομικές και σημασιολογικές τους αποκλίσεις σε συγχρονικό επίπεδο. Η μετάβαση από τη σύνθεση στην παραγωγή, δηλαδή η προθηματικοποίηση (βλ. Amiot 2005), αποδεικνύει ότι τα όρια ανάμεσα στις δύο διαδικασίες δεν είναι σαφώς διακριτά (Booij 2005, Bauer 2005, Ralli 2010). Κατά την προθηματικοποίηση, ένα μόρφημα αποκλίνει από το λεξηματικό του πρόγονο, χάνει την αυτονομία του (Iacobini 2004) και είναι δυνατό να υπόκειται σε φωνολογικές αλλαγές. Είναι γενικώς παραδεκτό ότι η γραμματικοποίηση επιτελείται, εφόσον πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις (Lehmann 1985, Hopper & Traugott 1983, Hopper 1991, Heine & Kuteva 2002, Heine 2003, Amiot 2005, Giannoulopoulou 2006, Αναστασιάδη-Συμεωνίδη 2008, van Goethem 2008). Οι προτεινόμενες γενικές παράμετροι για την προθηματικοποίηση από τη διεθνή βιβλιογραφία είναι οι ακόλουθες: α) φωνολογική διάβρωση, β) αποσημασιοποίηση, γ) αποκατηγοριοποίηση, δ) περιορισμός συντακτικού βάρους, ε) ανάμειξη, στ) διεύρυνση συνδυαστικών μορφολογικών ιδιοτήτων. Στη μελέτη αυτή, προσπαθώ να απαντήσω σε τρεις σημαντικές ερωτήσεις: α) Ποιες είναι οι εξειδικευμένες παράμετροι που ερμηνεύουν τη μετάβαση από τη σύνθεση στην προθηματοποίηση; β) Οι παράμετροι αυτές είναι ίδιες για όλα τα φαινόμενα γραμματικοποίησης ή περιορίζονται στο πεδίο της μορφολογίας; γ) Ποια είναι η ιεράρχηση των συγκεκριμένων παραμέτρων κατά τη μορφολογικοποίηση; Στο πεδίο της μορφολογίας, υποστηρίζω ότι ο μορφολογικός παράγοντας έχει αποφασιστική σημασία για την περάτωση μιας διαδικασίας μορφολογικοποίησης. Είναι δυνατό άλλες παράμετροι να κινητοποιούν ή να συνεισφέρουν στην εξέλιξη της διαδικασίας, αλλά δεν μπορούν να εγγυηθούν την ολοκλήρωση αυτής. Υπό αυτήν την έννοια, προτείνω ότι οι γενικές παράμετροι που εμπλέκονται είναι η επανασημασιοποίηση και η διάβρωση, ενώ οι εξειδικευμένες μορφολογικές παράμετροι που απαντούν σε τελικό στάδιο της προθηματικοποίησης είναι: α) η αύξηση της παραγωγικότητας, β) η διεύρυνση των μορφολογικών συνδυαζόμενων βάσεων. Τόσο τα εξεταζόμενα διαχρονικά δεδομένα της Ελληνικής γλώσσας, όσο και τα εξεταζόμενα συγχρονικά δεδομένα από τη διαλεκτική ποικιλία της νέας Ελληνικής επιβεβαιώνουν τις παραπάνω θέσεις.