Η Προσέγγιση Εννοιών Και Φαινομένων Των Φυσικών Επιστημών Στο Πλαίσιο Της Πολιτισμικής - Ιστορικής Θεωρίας

Abstract

Η διατριβή η οποία παρουσιάζεται εδώ αποσκοπεί στον προσδιορισμό, την ερμηνεία και την κατανόηση των διαδικασιών μέσα από τις οποίες τα παιδιά προσχολικής ηλικίας βιώνουν την εμπειρία του φυσικού κόσμου και αναπτύσσουν την επιστημονική τους σκέψη για έννοιες και φαινόμενα των Φυσικών Επιστημών καθώς συσχετίζονται διαλεκτικά με το ευρύτερο εκπαιδευτικό, κοινωνικό, πολιτισμικό και υλικό τους περιβάλλον. Για τη μελέτη των παραπάνω διαδικασιών η διατριβή αντλεί και αξιοποιεί θεωρητικές έννοιες από το σύστημα των θεωρητικών εννοιών της πολιτισμικής-ιστορικής θεωρίας (cultural-historical theory) όπως αυτή σχηματοποιείται κυρίως από το θεωρητικό έργο του Vygotsky. Σε αυτό το θεωρητικό πλαίσιο η κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα του παιδιού εννοιολογούνται ως η πηγή της ανάπτυξης του παιδιού και όχι ως παράγοντας ο οποίος επηρεάζει την ανάπτυξη. Παράλληλα, αξιοποιούνται μεθοδολογικές αρχές και εργαλεία τα οποία προέρχονται από πολιτισμική-ιστορική ερευνητική μεθοδολογία (cultural-historical research methodology). Σε αυτό το μεθοδολογικό πλαίσιο ο σχεδιασμός της ερευνητικής διαδικασίας και η ανάλυση και ερμηνεία των ποιοτικών εμπειρικών δεδομένων της έρευνας βασίζονται α) στα μεθοδολογικά εργαλεία της διαλεκτικής-διαδραστικής μεθόδου (dialectical-interactive method) και β) τις βασικές αρχές της πειραματικής γενετικής μεθόδου (experimental genetic method). Ως εκ τούτου, η διατριβή αποτελεί τόσο θεωρητικά όσο και μεθοδολογικά μια πολιτισμική-ιστορική μελέτη. Ένα άμεσα παρατηρούμενο φαινόμενο στην καθημερινότητα των παιδιών, το φυσικό φαινόμενο των σύννεφων, αποτελεί το φαινόμενο από τον φυσικό κόσμο στο οποίο εστιάζει η μελέτη. Η ερευνητική διαδικασία η οποία ακολουθήθηκε έγινε η επιλογή να έχει τα χαρακτηριστικά μιας συλλογικής επιστημονικής εμπειρίας (collective science experience) για την προσέγγιση της έννοιας των σύννεφων ενταγμένης στην εκπαιδευτική καθημερινότητα όπως επίσης και προσαρμοσμένης στην παιδαγωγική πρακτική του νηπιαγωγείου. Η πρόσβαση στο ερευνητικό πεδίο εξασφαλίστηκε μέσω της υλοποίησης ενός προγράμματος επαγγελματικής ανάπτυξης και επιμόρφωσης νηπιαγωγών. Το αρχικό δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν εκατόν δεκατρείς (113) μαθητές από τα επτά (7) τμήματα νηπιαγωγείου. Βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων τα οποία τέθηκαν στο πλαίσιο του ερευνητικού σχεδιασμού έγινε επιλογή συγκεκριμένων περιπτώσεων προς μελέτη (case studies). Τα παιδιά συμμετείχαν στην ερευνητική διαδικασία οργανωμένα σε ζεύγη ή/και μικρές ομάδες. Η ερευνητική διαδικασία υλοποιήθηκε σε τρεις διακριτές φάσεις. Ως βασικά εργαλεία ανάλυσης των εμπειρικών δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν η θεωρητική έννοια της perezhivanie και η έννοια της κοινωνικής συνθήκης της ανάπτυξης (social situation of development) με σκοπό την ανάδειξη της συνολικής εμπειρίας του παιδιού κατά τη διαδικασία προσέγγισης της έννοιας του σύννεφου. Ειδικότερα αναλύθηκε ο τρόπος με τον οποίο το παιδί συνδέεται διαλεκτικά με την κοινωνική και πολιτισμική του πραγματικότητα (τους συνομηλίκους του, την εκπαιδευτικό, τα χαρακτηριστικά του ευρύτερου περιβάλλοντος), βιώνει τις συλλογικές εμπειρίες (σε γνωστικό, συναισθηματικό και πραξιακό επίπεδο), διαχειρίζεται και προωθεί την κατανόησή του (μέσα από διαφορετικές χρονικές συγκυρίες και διαφορετικά συγκείμενα) επιτυγχάνοντας δυναμικά σημεία ποιοτικής αλλαγής στη συγκρότηση της έννοιας του σύννεφου και αναπτύσσοντας την επιστημονική του σκέψη.Από την ποιοτική ανάλυση των δεδομένων προκύπτει ότι η εμπειρία του φυσικού κόσμου και η συγκρότηση της έννοιας των σύννεφων στη σκέψη του παιδιού είναι συλλογικά κατασκευασμένες διαδικασίες. Ειδικότερα, η διαδικασία ανάπτυξης της επιστημονικής σκέψης των παιδιών για την έννοια ακολουθεί μια πορεία μετάβασης από το έξω- ψυχολογικό (inter-psychological) επίπεδο στο ένδο- ψυχολογικό (intra-psychological) επίπεδο. Ακόμη, φαίνεται ότι μέσα από συλλογικές επιστημονικές εμπειρίες τις οποίες βιώνουν τα παιδιά στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής καθημερινότητας του νηπιαγωγείου καταφέρνουν να μετατρέψουν συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες στις κοινωνικές συνθήκες της δικής τους ανάπτυξης. Επίσης, η ανάπτυξη της επιστημονικής σκέψης είναι μια μοναδική και εξελισσόμενη διαδικασία για κάθε παιδί η οποία καθορίζεται από τον τρόπο με τον οποίο κάθε παιδί διαθλά (refracts) και εσωτερικεύει (internalizes) την πραγματικότητά του. Τέλος, η έρευνα θέτει ορισμένες προοπτικές για τον επαναπροσδιορισμό της εννοιολόγησης της φύσης και των διαδικασιών ανάπτυξης της επιστημονικής σκέψης των μικρών παιδιών στο πλαίσιο της διδασκαλίας και μάθησης των Φυσικών Επιστημών στο νηπιαγωγείο καθώς αυτή γίνεται κατανοητή όχι σε σχέση με την κοινωνική πραγματικότητα αλλά ως κοινωνική σχέση.