Θηβαϊκές Επιρροές Στην Ιλιάδα Και Την Οδύσσεια

Abstract

Η διδακτορική μου διατριβή εξετάζει τις επιδράσεις της θηβαϊκής παράδοσης στα ομηρικά έπη. Συγκεκριμένα, τα μοτίβα αναφορικά με τη θηβαϊκή παράδοση αντλούνται από έπη της αρχαϊκής εποχής, αλλά και από μεταγενέστερους συγγραφείς. Οι επιδράσεις ωστόσο της θηβαϊκής παράδοσης δεν σχετίζονται απαραίτητα ή αποκλειστικά με συγκεκριμένα έπη, αλλά πιθανόν και με ευρύτερες μυθολογικές παραδόσεις για την πόλη της Θήβας, που δημιουργήθηκαν και αναπτύχθηκαν παράλληλα με ή και νωρίτερα από την τρωική παράδοση. Επιπρόσθετα, οι προαναφερθείσες παραδόσεις, η τρωική και η θηβαϊκή, αποτελούν -δεδομένης της εμβέλειάς τους- τους δύο βασικούς πυλώνες επί των οποίων ερείδεται το αρχαϊκό έπος. Συνεπώς, αφού πρόκειται για δύο παραδόσεις που διαμορφώνονται και αναπτύσσονται παράλληλα και, στο πλαίσιο του αγωνιστικού αρχαϊκού πνεύματος, ανταγωνιστικά, είναι αναμενόμενο να εντοπίζονται ευδιάκριτες ή λανθάνουσες επιδράσεις της θηβαϊκής παράδοσης και στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Αυτό που ενδιαφέρει την παρούσα διατριβή είναι η καταλογογράφηση των θηβαϊκών μοτίβων στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια και ο μηχανισμός αφομοίωσης και τροποποίησής τους στα ομηρικά έπη. Στα ομηρικά έπη αξιοποιούνται μοτίβα που δεν συνάδουν με τα τυπικά και ιδεολογικά συμφραζόμενά τους και ως εκ τούτου προκαλούνται ανακολουθίες κατά τη μεταφορά τους από τη θηβαϊκή παράδοση. Παράλληλα, κατά την ένταξη των μοτίβων αυτών στα ομηρικά έπη, αποβάλλεται συχνά ο τραγικός χαρακτήρας τους, ενώ δεν ολοκληρώνονται αναφορικά με όλες τις πτυχές τους. Στο πλαίσιο της διαδακτορικής μου διατριβής, επιδιώχτηκε να αποδειχτεί ότι τα μοτίβα αυτά επιχωριάζουν στη θηβαϊκή παράδοση, καιθώς εκεί αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία της πλοκής και της προώθησης του μύθου, έχουν λειτουργική αξία και ολοκληρώνονται ως προς τις πτυχές τους, έτσι ώστε να προκαλείται τραγικότητα ή αποτροπιασμός στα επεισόδια όπου ενυπάρχουν. Διερευνήθηκε λοιπόν ο τρόπος με τον οποίο αξιοποιούνται τα εν λόγω μοτίβα στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια, τα οποία –εντασσόμενα στα διαφορετικά ομηρικά συμφραζόμενα- μεταλλάσσονται, ώστε να αποδώσουν ένα διαφορετικό ή καινούργιο νόημα. Με τη διαδικασία αυτή αναβαπτίζονται ενταγμένα σε νέα συμφραζόμενα. Στο παραπάνω πλαίσιο, οι επιδράσεις της θηβαϊκής παράδοσης στην Ιλιάδα εντοπίζονται σε ζητήματα αναφορικά: α. με τον οίκο / το γένος, καθώς και β. με την πολεμική προετοιμασία και με συγκεκριμένες πολεμικές πρακτικές. Τα μοτίβα που σχετίζονται με τα παραπάνω θέματα, ενώ επιχωριάζουν στη θηβαϊκή παράδοση, κατά την ενσωμάτωσή τους στην Ιλιάδα παρουσιάζουν ανακολουθίες, αντίκεινται σε πρακτικές της Ιλιάδας, στερούνται της τραγικότητάς τους και δεν οδηγούνται στις ακραίες συνέπειές τους. Για παράδειγμα, η μονομαχία ανάμεσα στον Πολυνείκη και τον Ετεοκλή όντως κρίνει την έκβαση του πολέμου στη Θήβα και μάλιστα προσδίδει τραγικότητα στον θηβαϊκό μύθο, λόγω του αλληλοσκοτωμού των αδερφών• αντίθετα, στην Ιλιάδα η μονομαχία των δύο υπαίτιων του πολέμου, του Πάρη και του Μενέλαου, όχι μόνο δεν ολοκληρώνεται, αλλά προσδίδεται σε αυτήν κωμικότητα, ιδίως ως προς την εμφάνιση και τη συμπεριφορά του Πάρη. Επιπλέον, και στην Οδύσσεια αξιοποιούνται μοτίβα της θηβαϊκής παράδοσης, όπως: ‘η απώλεια και η ανάκτηση ταυτότητας’, η οποία αποτελεί ένα γενικότερο μοτίβο, το οποίο περιλαμβάνει ‘το μοτίβο της απόκτησης του ονόματος του κεντρικού ήρωα από κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό’, ‘το μοτίβο της μεταμφίεσης’ και τέλος ‘το μοτίβο της αναγνώρισης από κάποια ουλή’. Παράλληλα, και στην Οδύσσεια αξιοποιείται ‘το μοτίβο της ανταγωνιστικής σχέσης πατέρα και γιου’, καθώς και ‘το μοτίβο της αποκλειστικής βοήθειας της Αθηνάς προς τον κεντρικό ήρωα’. Τέλος, στην Οδύσσεια ενσωματώνεται ‘το μοτίβο της επιστροφής και εκδίκησης του κεντρικού ήρωα’.