Κοινωνία Και Σχολείο

Abstract

Η εκπαίδευση είναι ένας θεσμός που αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό τον πολιτισμό και τις κοινωνικο-οικονομικές δομές μιας κοινωνίας. Παράλληλα , αποτελεί έναν μηχανισμό κοινωνικοποίησης και κοινωνικού ελέγχου, που είναι προσανατολισμένος όχι μόνο στο να αναπαράγει τις κυρίαρχες δομές, αλλά και τις διαστρωματικές κοινωνικές σχέσεις σε μια κοινωνία, διαιωνίζοντας με αυτόν τον τρόπο την κοινωνική ανισότητα. Η διατριβή εξετάζει αυτή τη διπλή σχέση μεταξύ της λειτουργίας και του ρόλου του σύγχρονου σχολείου, σε συνάρτηση με τις ιδιαίτερες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες που βιώνουν οι μετανάστες στη χώρα υποδοχής. Τελικός στόχος είναι η αξιολόγηση των κυρίων παραγόντων που συμβάλλουν στη σχολική επίδοση των παιδιών διαφορετικών πολιτισμών και, κατ’ επέκταση , η διερεύνηση των δυνατοτήτων και των εκπαιδευτικών ευκαιριών που τους παρέχονται. Ως κεντρικός άξονας μελέτης επιλέγεται το διαπολιτισμικό σχολείο, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο, όπως διαπιστώθηκε τόσο από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας όσο και από ερευνητική προσέγγιση της λειτουργίας του στην Ελλάδα.Σκοπός της διατριβής είναι η λεπτομερής μελέτη και διερεύνηση της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης ως προς την κοινωνιολογική της διάσταση. Έτσι εξετάζεται το διαπολιτισμικό ή πολυπολιτισμικό ελληνικό σχολείο μέσα από δύο διαφορετικές κατευθύνσεις:Πρώτον, την εξέταση των κοινωνικών παραγόντων που επηρεάζουν και καθορίζουν την επιτυχία ή μη της εκπαίδευσης των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών και, δεύτερον, τη μελέτη της κοινωνικής κατάστασης αυτών των μαθητών και τη θέση τους στην κοινωνία, όπως διαμορφώνεται από τον βαθμό αποδοχής τους από τα άτομα του κυρίαρχου πληθυσμού.Η υπόθεση της διατριβής στηρίζεται στη διερεύνηση των σημερινών αντιλήψεων για το νέο κοινωνιολογικό πλαίσιο, που αφορά στην αποτελεσματικότητα της λειτουργίας του ελληνικού πολυπολιτισμικού – διαπολιτισμικού σχολείου στην πρώτη βαθμίδα εκπαίδευσης. Πιο συγκεκριμένα διερευνώνται αντιλήψεις και απόψεις που έχουν να κάνουν με σοβαρά θέματα κοινωνικού αποκλεισμού, στερεοτύπων και ρατσισμού, καθώς και της επίδρασης κοινωνικο-οικονομικών παραγόντων, που προσδιορίζουν άμεσα τη σχολική πραγματικότητα. Επιπλέον, αναλύεται και διερευνάται ενδελεχώς η αποτελεσματικότητα του υπάρχοντος εκπαιδευτικού σχεδιασμού και των αναλυτικών προγραμμάτων για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, προκειμένου να καλυφθεί το ερευνητικό κενό.Αρχικά στη διατριβή ερευνώνται και αναλύονται οι έννοιες και οι όροι που προσδιορίζουν το πεδίο μελέτης της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, τις διαφορετικές αντιλήψεις που έχουν διατυπωθεί για τον ρόλο του σχολείου σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς και στα προβλήματα και διλήμματα που τίθενται σε ιδεολογικό, δεοντολογικό και επίπεδο εφαρμογής.Στη συνέχεια εξετάζονται μία σειρά από κοινωνικο-οικονομικές παράμετροι που προσδιορίζουν τη σχολική επιτυχία των παιδιών που δεν έχουν κοινωνικοποιηθεί στις κοινωνίες υποδοχής. Οι περισσότερες κοινωνιολογικές αναλύσεις, τα τελευταία πενήντα χρόνια, έχουν αποδείξει ότι το σχολείο λειτουργεί αναπαραγωγικά ως προς τη διατήρηση των κοινωνικο-οικονομικών ανισοτήτων. Η ισότητα ευκαιριών είναι ένας δύσκολος στόχος, όσο εξισορροπητικά και αν λειτουργεί το σχολείο. Τα παιδιά εισέρχονται στην εκπαίδευση με διαφορετικό πολιτισμικό, μορφωτικό και κοινωνικό κεφάλαιο, προερχόμενα από περιβάλλοντα με άνισο κοινωνικο-οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο.Η απουσία συγκροτημένης μεταναστευτικής πολιτικής είχε ως αποτέλεσμα την έξαρση ρατσιστικών προκαταλήψεων και τη σταδιακή μεταστροφή της κοινής γνώμης σε ξενοφοβική. Ακόμα και οι Έλληνες παλιννοστούντες αντιμετώπισαν αρκετά προβλήματα κατά τον επαναπατρισμό τους. Αν προσθέσουμε σε αυτές τις κατηγορίες και τις γηγενείς πολιτισμικές μειονότητες , όπως είναι οι Τσιγγάνοι, οι Πομάκοι και οι τουρκόφωνοι μουσουλμάνοι, διαπιστώνεται ότι η ελληνική κοινωνία έχει ήδη μετατραπεί σε πολυπολιτισμική και ως τέτοια θα πρέπει πλέον να αντιμετωπίζεται από τους επίσημους κρατικούς φορείς.Τέλος, υπό το πρίσμα ανάλυσης των προηγουμένων, προσεγγίζονται οι συνθήκες λειτουργίας του λεγόμενου «διαπολιτισμικού σχολείου» στην Ελλάδα. Διαπιστώνονται μεγάλα προβλήματα τόσο σε υλικοτεχνική υποδομή όσο και σε επίπεδο κατάρτισης των εκπαιδευτικών. Στις ίδιες τάξεις, διαπιστώνεται ότι φοιτούν μαθητές που μιλούν διαφορετικές γλώσσες και έχουν διαφορετικό επίπεδο γνώσεων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα , εκτός από τις πρακτικές δυσκολίες στη διδασκαλία, τη χαμηλή ποιότητα της προσφερόμενης εκπαίδευσης.Όσον αφορά στο μεθοδολογικό μέρος, η έρευνα διεξήχθη σταδιακά μέσα σε διάστημα ενός έτους μέσω της ποσοτικής μεθόδου ανάλυσης δεδομένων για τη μελέτη αντιπροσωπευτικού αριθμού δείγματος και τις γενικές τάσεις που εμφανίζει αυτό. Για τη συλλογή των πρωτογενών στοιχείων χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος των δομημένων συνεντεύξεων με τη χρήση ερωτηματολογίων, διαφορετικών για την κάθε «κατηγορία» ερωτηθέντων οι οποίοι αποτέλεσαν τον πληθυσμό της έρευνας.Συμπερασματικά, από την ανάλυση των δεδομένων προέκυψε κυρίως ότι η εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι κατ’ όνομα διαπολιτισμική. Είναι στις περισσότερες περιπτώσεις πολυπολιτισμική και η αποτελεσματικότητά της εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τα προσόντα των εκπαιδευτικών. Η Ελληνική Κοινωνία συνεχίζει να εμφανίζεται ανέτοιμη στα σοβαρά θέματα διαχείρισης των αλλοδαπών και αυτό αποδεικνύεται από τις αντιλήψεις (ρατσισμός – ξενοφοβία) για την παρουσία τους στην Ελληνική Κοινωνία. Οι ευθύνες της πολιτείας σχετίζονται άμεσα με την παροχή ίσων ευκαιριών, την επιμόρφωση των Εκπαιδευτικών και το ελλιπές νομικό πλαίσιο για τους μετανάστες δεύτερης γενιάς.Τέλος, το βασικότερο ζήτημα που θα πρέπει να συζητηθεί και να υλοποιηθεί άμεσα στα ελληνικά σχολεία – διαπολιτισμικά και μη – είναι η διγλωσσία. Οι μαθητές που προέρχονται από άλλες χώρες θα πρέπει πρώτα από όλα να αισθανθούν αποδεκτοί, προκειμένου να κάνουν και οι ίδιοι προσπάθεια για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία. Για να συμβεί αυτό, όμως, θα πρέπει να γίνουν σεβαστά τα πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά, με κυρίαρχο τη γλώσσα τους, η οποία αποτελεί κώδικα μεταφοράς των όσων διδάσκονται στο ελληνικό σχολείο. Γι’ αυτό το λόγο, κρίνεται απαραίτητο το ελληνικό σχολείο να γίνει δίγλωσσο, με την ελληνική να αποτελεί τη δεύτερη γλώσσα για τους αλλοδαπούς μαθητές και όχι την κυρίαρχη. Σε αντίθετη περίπτωση, η εκπαιδευτική πολιτική ακολουθεί το αφομοιωτικό μοντέλο, η αποτυχία του οποίου έχει αποδειχθεί προ πολλού.