Κοινωνικές Ανισότητες Στην Ανώτατη Εκπαίδευση

Abstract

Η παρούσα διατριβή ασχολείται με το ζήτημα των κοινωνικών ανισοτήτων στις εμπειρίες των φοιτητών από τις σπουδές στο πανεπιστήμιο. Απώτατος σκοπός της έρευνας ήταν να συγκεντρωθούν αντικειμενικά στοιχεία και εμπειρικά δεδομένα, προκειμένου να χαρτογραφηθεί η υφιστάμενη πραγματικότητα για τις εμπειρίες των φοιτητών από τις σπουδές και να ανιχνευθεί η επίδραση που ασκεί σε αυτές η κοινωνική τάξη. Ειδικότερα, το αντικείμενό της εντάσσεται στην ευρύτερη προβληματική σχετικά με την ανάδειξη των διαφορετικών εμπειριών από τις σπουδές μεταξύ των εχόντων διαφορετική κοινωνική καταγωγή. Η προβληματική αυτή διευρύνεται διαρκώς μετά τη γενική διαπίστωση σε όλες τις χώρες ότι δεν επιτεύχθηκε η ισότητα παρά τη διεύρυνση της συμμετοχής στην ανώτατη εκπαίδευση. Αντίθετα, οι κοινωνικές ανισότητες συντηρούνται και αναπαράγονται με ποικίλες μορφές και τρόπους διάκρισης και επιλογής. Η ανάδειξη αυτή είναι σημαντική, γιατί τεκμηριώνει τη συμβολή της ανώτατης εκπαίδευσης στη συντήρηση και αναπαραγωγή των κοινωνικών ανισοτήτων που αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα, γιατί καθορίζει, σε μεγάλο βαθμό, τις μετέπειτα ακαδημαϊκές, επαγγελματικές και κοινωνικές διαδρομές των ατόμων. Το κύριο ερώτημα της έρευνας είναι: Ποιες είναι οι εμπειρίες των φοιτητών από τις σπουδές στο πανεπιστήμιο και σε ποιο βαθμό επηρεάζονται από το κοινωνικό και οικονομικό τους υπόβαθρο; Από τα επιμέρους βασικά ερευνητικά ερωτήματα που τίθενται, συγκροτούνται τέσσερις θεματικοί και με χρονική αλληλουχία ερευνητικοί άξονες, που αντανακλούν και τα τρία στάδια της ακαδημαϊκής διαδρομής: α) πρόσβαση στο πανεπιστήμιο, σε σχέση με τις προσδοκίες και την επιλογή σπουδών, β) συμμετοχή σε σχέση με τις εμπειρίες από τις σπουδές στο πανεπιστήμιο ως προς την επίδοση, τη μάθηση και την ενσωμάτωση στην πανεπιστημιακή ζωή, γ) σχέδια και προετοιμασία για τη μετάβαση στην αγορά εργασίας και δ) σύγκριση ανάμεσα στις αρχικές προσδοκίες και τις τελικές εμπειρίες από τις σπουδές. Πρόκειται για μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε κατά το έτος 2015 στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, αξιοποιώντας την ποσοτική και ποιοτική μέθοδο. Η μελέτη θεμελιώνεται στη θεωρία του πολιτισμικού κεφαλαίου του Bourdieu, ο οποίος τοποθετεί το πολιτισμικό κεφάλαιο στο κέντρο της ανάλυσής του και το οποίο συνδέεται με το οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο των φοιτητών στην παρούσα έρευνα. Σύμφωνα με αυτόν, οι ανισότητες συντηρούνται με έμμεσους τρόπους και κυρίως με τον πληθωρισμό των πτυχιούχων και την υποβάθμιση των σπουδών (Bourdieu, 1993 ̇Bourdieu & Passeron, 2014). Ένα από τα βασικά ευρήματα της έρευνας είναι ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα στο οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο των φοιτητών και τις εμπειρίες από τις σπουδές, η οποία παρέχει ενδείξεις ότι αναπαράγονται οι κοινωνικές ανισότητες. Οι φοιτητές που προέρχονται από οικογένειες με χαμηλό κοινωνικό και οικονομικό υπόβαθρο εργάζονται πιο συχνά για να καλύψουν το κόστος των σπουδών, παρουσιάζουν χαμηλά επιτεύγματα, δυσκολίες ενσωμάτωσης στην ακαδημαϊκή ζωή, παρουσιάζουν χαμηλότερα επίπεδα συνολικής ικανοποίησης από τις σπουδές και για τις προοπτικές ένταξης στην αγορά εργασίας. Από τα ευρήματα αυτά συμπεραίνεται ότι το θέμα των κοινωνικών ανισοτήτων στην ελληνική ανώτατη εκπαίδευση χρειάζεται να αποτελέσει αντικείμενο ερευνών για να καλύψει το μεγάλο και με πολλαπλές επιπτώσεις ερευνητικό έλλειμμα.