Μελέτη της ικανότητας ανίχνευσης της διάχυτης ροής αστροφυσικών νετρίνο υψηλής ενέργειας με το τηλεσκόπιο KM3NeT/ARCA

Abstract

Οι κοσμικές ακτίνες παρατηρήθηκαν για πρώτη φορά πριν από έναν αιώνα, ακόμα όμως παραμένουν ασαφείς οι πηγές και ο μηχανισμός επιτάχυνσή τους, διότι σκεδάζονται από τα μαγνητικά πεδία των γαλαξιών και χάνονται οι πληροφορίες σχετικά με την προέλευσή τους. Παρόλα αυτά αναμένεται ότι στα αστροφυσικά αντικείμενα όπου οι κοσμικές ακτίνες επιταχύνονται σε υπέρ-υψηλές ενέργειες παράγονται και νετρίνο υψηλής ενέργειας. Τα νετρίνο δεν έχουν ηλεκτρικό φορτίο με αποτέλεσμα να μην σκεδάζονται από τα μαγνητικά πεδία και επειδή αλληλεπιδρούν ασθενώς με την ύλη πρακτικά δεν απορροφώνται. Η ανίχνευση, λοιπόν, νετρίνο αστροφυσικής προέλευσης, μπορεί να αποκαλύψει τα αστροφυσικά αντικείμενα όπου αυτά παράγονται και τα οποία είναι υπεύθυνα για την επιτάχυνση των κοσμικών ακτίνων. Συνεπώς τα νετρίνο αποτελούν μοναδικούς φορείς αστροφυσικής πληροφορίας. Τα τηλεσκόπια νετρίνο κατασκευάζονται στα βάθη θαλασσών, λιμνών ή στους πάγους της Ανταρκτικής, καταλαμβάνουν πολύ μεγάλους όγκους και ανιχνεύουν τα νετρίνο έμμεσα, καθώς ανιχνεύουν την ακτινοβολία Cherenkov που εκπέμπουν τα φορτισμένα σωματίδια τα οποία παράγονται κατά την αλληλεπίδραση των νετρίνο με την ύλη. Το πείραμα KM3NeT κατασκευάζει ανιχνευτές νετρίνο νέας γενιάς. Υπό τη σκέπη του πειράματος αυτού ποντίζονται δύο ανιχνευτές νετρίνο στα βάθη της Μεσογείου θάλασσας, ο ανιχνευτής ORCA - Oscillation Research with Cosmics in the Abyss του οποίου ο κύριος επιστημονικός στόχος είναι η μελέτη των βασικών σωματιδιακών ιδιοτήτων των νετρίνο και το τηλεσκόπιο νετρίνο ARCA - Astroparticle Research with Cosmics in the Abyss. Οι κύριοι επιστημονικοί στόχοι του τηλεσκοπίου ARCA είναι η ανίχνευση νετρίνο από αστροφυσικές πηγές καθώς και η μελέτη της διάχυτης αστροφυσικής ροής νετρίνο υψηλής ενέργειας. Στην παρούσα διατριβή παρουσιάζεται η μελέτη της δυνατότητας ανακάλυψης της διάχυτης αστροφυσικής ροής νετρίνο υψηλής ενέργειας με το τηλεσκόπιο KM3NeT/ARCA, χρησιμοποιώντας γεγονότα υψηλής ενέργειας που αλληλεπιδρούν εντός του ανιχνευτή. Η χρήση τέτοιων γεγονότων αποτελεί μια καινοτόμο προσέγγιση για το πείραμα KM3NeT. Η παρούσα διατριβή αποτελείται από εννέα κεφάλαια. Στο Κεφάλαιο 1 παρουσιάζονται οι μηχανισμοί επιτάχυνσης των κοσμικών ακτίνων και τα αστροφυσικά αντικείμενα που αναμένεται να παράγουν νετρίνο υψηλής ενέργειας. Στην συνέχεια στο Κεφάλαιο 2 περιγράφεται η αρχή ανίχνευσης νετρίνο υψηλής ενέργειας, το υπόβαθρο των υποθαλάσσιων τηλεσκοπίων νετρίνο καθώς και τα σημαντικότερα εν λειτουργία τηλεσκόπια νετρίνο. Το πείραμα KM3NeT και οι ανιχνευτές νετρίνο ORCA και ARCA παρουσιάζονται στο Κεφάλαιο 3. Στο Κεφάλαιο 4 περιγράφονται οι δραστηριότητες του ερευνητικού έργου GRBNeT στα πλαίσια του οποίου σχεδιάστηκε, κατασκευάστηκε και ποντίστηκε επιτυχώς αυτόνομος ανιχνευτής νετρίνο. Στο επόμενο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα εργαλεία λογισμικού που χρησιμοποιούνται στο πείραμα KM3NeT για την προσομοίωση της απόκρισης του τηλεσκοπίου νετρίνο ARCA σε γεγονότα σήματος και υποβάθρου. Για την προσομοίωση ατμοσφαιρικών καταιονισμών σωματιδίων το πιο διαδεδομένο πρόγραμμα είναι το πρόγραμμα CORSIKA το οποίο χρησιμοποιήθηκε για την προσομοίωση γεγονότων υποβάθρου για το τηλεσκόπιο ARCA. Στο Κεφάλαιο 6 αναλύονται αυτές οι δραστηριότητες. Στο Κεφάλαιο 7 περιγράφεται ένα καινοτόμο εργαλείο, το MAMBA rejection, το οποίο δημιουργήθηκε για την αξιόπιστη επιλογή γεγονότων νετρίνο με την υπογραφή τροχιάς που αλληλεπιδρούν εντός του όγκου του τηλεσκοπίου ARCA και για την ταυτόχρονη απόρριψη γεγονότων τροχιάς που εισέρχονται σε αυτό. Επίσης αναπτύσσεται η μελέτη της ευαισθησίας του τηλεσκοπίου και της ικανότητας ανακάλυψης της διάχυτης ροής νετρίνο υψηλής ενέργειας αστροφυσικής προέλευσης, χρησιμοποιώντας γεγονότα τροχιάς που αλληλεπιδρούν μέσα στον όγκο του. Τέλος χρησιμοποιώντας προσομοιωμένα γεγονότα ατμοσφαιρικών καταιγισμών με το πρόγραμμα CORSIKA, καταδεικνύεται η αξία του self-veto effect, δηλαδή της απόρριψης ατμοσφαιρικών νετρίνο, τα οποία συνοδεύονται από ατμοσφαιρικά μιόνια που δημιουργήθηκαν στον ίδιο ατμοσφαιρικό καταιονισμό, και τα οποία αλληλεπιδρούν μέσα στον όγκο του ανιχνευτή λόγω της ανίχνευσης των εισερχομένων μιονίων. Στη συνέχεια, στο Κεφάλαιο 8, αναπτύσσεται άλλη μια καινοτόμος μέθοδος η οποία αναπτύχθηκε για την επιλογή των γεγονότων καταιγισμού και τον διαχωρισμό τους από τα γεγονότα τροχιάς. Επίσης αναλύεται και η μελέτη της ικανότητας ανακάλυψης της διάχυτης ροής νετρίνο υψηλής ενέργειας αστροφυσικής προέλευσης από το τηλεσκόπιο ARCA χρησιμοποιώντας μόνο γεγονότα καταιγισμού επιλεγέντα με την προαναφερθείσα μέθοδο. Τα εργαλεία που παρουσιάστηκαν στα δυο προηγούμενα κεφάλαια μπορούν να συνδυαστούν με αποτέλεσμα την επιλογή γεγονότων υψηλής ενέργειας που αλληλεπιδρούν μέσα στον όγκο του τηλεσκοπίου ARCA. Στο Κεφάλαιο 9 παρουσιάζεται η εν λόγω ανάλυση καθώς και η μελέτη της ικανότητας ανακάλυψης της διάχυτης ροής νετρίνο υψηλής ενέργειας αστροφυσικής προέλευσης από το τηλεσκοπίου ARCA χρησιμοποιώντας αυτά τα γεγονότα. Το τηλεσκόπιο ARCA αναμένεται να προβεί σε ανακάλυψη με επίπεδο σημαντικότητας 5σ με πιθανότητα 50% και 90% της διάχυτης ροής νετρίνο υψηλής ενέργειας αστροφυσικής προέλευσης σε λιγότερο από 0.5 χρόνια λειτουργίας και σε περίπου 0.8 λειτουργίας αντιστοίχως, γεγονότα υψηλής ενέργειας που αλληλεπιδρούν μέσα στον όγκο του. Τέλος, το Κεφάλαιο 9 αποτελεί την κατακλείδα της παρούσας διδακτορικής διατριβής.