Μελέτη Της Φύσης Των Φυσικών Επιστημών

Abstract

Η παρούσα διατριβή πραγματεύεται την ενσωμάτωση της διδασκαλίας της φύσης της γνώσης των Φυσικών Επιστημών (Φ.Ε.) στη διδασκαλία των Φ.Ε. στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση στην Ελλάδα. Στο πρώτο μέρος της διατριβής, θεωρητικό πλαίσιο, αρχικά παρουσιάζονται, ταξινομημένες σε δυο μεγάλες κατηγορίες, οι προτάσεις που έχουν κατατεθεί στη βιβλιογραφία για τον ορισμό της φύσης των Φυσικών Επιστημών (Φ.Ε.) και των προτεινόμενων χαρακτηριστικών της, οι «διενέξεις» μεταξύ των υποστηρικτών διαφορετικών απόψεων και μια συμβιβαστική πρόταση. Από τις υπάρχουσες προτάσεις στη διατριβή υιοθετείται η πρόταση της ομάδας του Lederman και αιτιολογείται η επιλογή της. Το πρώτο μέρος κλείνει με την παρουσίαση των τριών, σύμφωνα με τον Engeström, γενεών της Πολιτισμικής-Ιστορικής Θεωρίας της Δραστηριότητας με αναλυτικότερη παρουσίαση της 3ης γενιάς και των πέντε αρχών στις οποίες αυτή μπορεί να συνοψιστεί. Από τις πέντε αυτές αρχές, παρουσιάζονται εκτενέστερα η 4η Αρχή, που αναφέρεται στις αντιφάσεις και στο ρόλο τους, και η 5η Αρχή, η οποία αναφέρεται στον κύκλο της επεκτατικής μάθησης. Αιτιολογείται η απόφαση να χρησιμοποιηθεί ως θεωρητικό μεθοδολογικό πλαίσιο για το σχεδιασμό και την υλοποίηση του προγράμματος επιμόρφωσης η Πολιτισμική-Ιστορική Θεωρία της Δραστηριότητας και πιο συγκεκριμένα ο κύκλος της επεκτατικής μάθησης.Στο δεύτερο μέρος της διατριβής παρουσιάζεται η έρευνά μας. Αρχικά παρουσιάζεται η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας για τη διδασκαλία της φύσης της γνώσης των Φ.Ε. Οι ερευνητές συμφωνούν: α) ότι η διδασκαλία της φύσης των Φ.Ε. είναι σημαντικό να ενσωματωθεί στη διδασκαλία των Φ.Ε., και τη συνδέουν με τον επιστημονικό γραμματισμό και την ενεργοποίηση των μαθητών, β) ότι η διδασκαλία της φύσης των Φ.Ε. είναι περισσότερο αποτελεσματική όταν γίνεται με σαφή, αναστοχαστικό τρόπο και εντός γνωστικού πλαισίου και γ) ότι είναι αναγκαία η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών για να την διδάξουν. Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας συνεχίζεται με την καταγραφή των διδακτικών προσεγγίσεων που χρησιμοποιούνται για τη διδασκαλία της φύσης της γνώσης των Φ.Ε., και την παρουσίαση των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων καθεμιάς από τις προσεγγίσεις αυτές. Έχουν καταγραφεί τρεις διδακτικές προσεγγίσεις: α) μέσω της Ιστορίας των Φ.Ε., β) μέσω της Επιστημονικής Διερεύνησης και γ) μέσω της ενασχόλησης με κοινωνικο-επιστημονικά ζητήματα, χωρίς να υπάρχει καταγεγραμμένη σύγχρονη εφαρμογή και των τριών. Αιτιολογείται η απόφαση να χρησιμοποιηθούν στο επιμορφωτικό πρόγραμμα που ακολουθεί και οι τρεις διδακτικές προσεγγίσεις. Ακολουθεί η παρουσίαση της έρευνας για το βαθμό συμπερίληψης της φύσης της γνώσης των Φ.Ε. στην Ελληνική Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και ανάδειξης των πολιτισμικών χαρακτηριστικών των Ελλήνων εκπαιδευτικών. Από αυτήν προέκυψε ότι το πρόγραμμα σπουδών και τα σχολικά βιβλία δεν περιλαμβάνουν τα χαρακτηριστικά της φύσης της γνώσης των Φ.Ε., οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί δεν γνωρίζουν οργανωμένα τα χαρακτηριστικά της, και αν ακόμη αναφέρουν εμπειρικά ορισμένα από αυτά, δεν αξιολογούν τους μαθητές στη γνώσης τους. Οι εκπαιδευτικοί ενδιαφέρονται κυρίως για την προετοιμασία των μαθητών για τις εξετάσεις. Τελικά, η πλειοψηφία των μαθητών έχουν απλοϊκές απόψεις για τα περισσότερα χαρακτηριστικά της φύσης της γνώσης των Φ.Ε..Τα όσα εκτέθηκαν σε όλα τα προηγούμενα οδηγούν σε λήψη αποφάσεων για την οργάνωση επιμορφωτικού προγράμματος. Οι αποφάσεις αυτές παρουσιάζονται συνολικά, αιτιολογούνται και με την εφαρμογή τους οδηγούν στη διαμόρφωση του επιμορφωτικού προγράμματος. Αυτό πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη με τη συνεργασία των 4 Ε.Κ.Φ.Ε. του Νομού και τη συμμετοχή 49 εκπαιδευτικών, από τον Απρίλιο του 2018 ως το Μάιο του 2019 σε έξι τρίωρες συναντήσεις. Αρχικά είχαν οργανωθεί οι τέσσερις πρώτες (Απρίλιος – Μάιος 2019), μία για κάθε μία διδακτική προσέγγιση, με την Ιστορία των Φ.Ε. να παρουσιάζεται πρώτη, να ακολουθεί η Επιστημονική Διερεύνηση και τέλος η συζήτηση κοινωνικο-επιστημονικών ζητημάτων. Στην τέταρτη συνάντηση έγινε παρουσίαση σχεδίων μαθήματος από συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς, και ακολούθησε συζήτηση αξιολόγησης του προγράμματος. Από τα προβλήματα που εμφανίστηκαν στην παρουσίαση και τη συζήτηση, αναδείχτηκε από τους εκπαιδευτικούς η ανάγκη μιας ακόμη συνάντησης, που έγινε το Δεκέμβριο του 2018, η οποία οδήγησε σε ακόμη μία, που έγινε το Μάιο του 2019. Στο τρίτο μέρος της διατριβής παρουσιάζονται και συζητούνται τα αποτελέσματα της έρευνας. Αρχικά παρουσιάζεται η αξιολόγηση του προγράμματος επιμόρφωσης. Από την επεξεργασία των δεδομένων που συγκεντρώθηκαν προκύπτει: 1) Ως προς τα γνωστικά αποτελέσματα: α) οι επιμορφούμενοι έμαθαν τα χαρακτηριστικά της φύσης της γνώσης των Φ.Ε., β) είναι, στην πλειοψηφία τους, ικανοί να σχεδιάσουν ένα μάθημα που να περιλαμβάνει τα χαρακτηριστικά της φύσης της γνώσης των Φ.Ε., και γ) να τα εντάσσουν στη διδασκαλία τους. 2) Ως προς τη δομή του προγράμματος: οι εκπαιδευτικοί θεωρούν: α) αναγκαία τη γνώση και των τριών προσεγγίσεων, β) συμφωνούν με τη σειρά παρουσίασής τους γ) χρησιμοποιούν περισσότερο την προσέγγιση με την επιστημονική διερεύνηση, χωρίς όμως να απορρίπτουν καμία από τις τρεις και δ) γενικότερα βρήκαν το πρόγραμμα ενδιαφέρον και χρήσιμο. Η διατριβή τελειώνει με σχολιασμό των αποτελεσμάτων και ερμηνεία τους με βάση το θεωρητικό πλαίσιο και τη βιβλιογραφική ανασκόπηση. Αναφέρονται οι συνέπειες των ευρημάτων της διατριβής τόσο στο πεδίο της έρευνας όσο και στο πεδίο της διδασκαλίας, οι περιορισμοί της έρευνας και προτάσεις για περαιτέρω έρευνα.