Πληθυσμιακή Κινητικότητα, Εθνολογική Σύνθεση Και Η Εικόνα Του "Άλλου" Στην Αυτοκρατορία Της Νίκαιας (1204-1261)

Abstract

Η διατριβή επικεντρώνεται σε μία ιστορική εποχή έντονων διεργασιών σε όλους σχεδόν τους τομείς, κατά την οποία πληθυσμοί θα μετακινηθούν σε άλλες περιοχές, εξαιτίας της πολιτικής μεταβολής. Αυτή την κρίσιμη περίοδο οι αυτοκράτορες της Νίκαιας ενήργησαν με σύνεση και χειρίστηκαν επιδέξια τη δύσκολη κατάσταση, στην οποία περιέπεσε η αυτοκρατορία. Από τις πρώτες ενέργειές τους ήταν η πρόσκληση στην επικράτειά τους ατόμων εγνωσμένου κύρους από τις κατακτημένες από τους Λατίνους περιοχές, καθώς είχαν την πεποίθηση ότι η προσέλκυση όλο και περισσότερων βυζαντινών πληθυσμών και, μάλιστα επιφανών προσωπικοτήτων, θα προσδώσει στο νέο κράτος την παλιά αίγλη της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Αυτές οι μετοικεσίες προς τη Νίκαια θα τη νομιμοποιήσουν στα μάτια όλων ως τη μόνη διάδοχο κατάσταση του Βυζαντίου και, κυρίως, θα αποδυναμώσουν την προσπάθεια του κράτους της Ηπείρου να παρουσιαστεί ως συνέχεια της αυτοκρατορίας. Η έρευνα διαχωρίζεται σε τρία μέρη και αυτά διαιρούνται σε επιμέρους κεφάλαια. Στο πρώτο μέρος, η μελέτη πραγματεύεται τις μετακινήσεις και τις μετοικεσίες πληθυσμών με κάποιες επεξηγήσεις αρχικά σε ζητήματα ορολογίας. Επισημαίνεται ότι στο χρονικό πλαίσιο, που ορίζεται από την Άλωση της βυζαντινής πρωτεύουσας μέχρι την επαναφορά της στη βυζαντινή δικαιοδοσία (1204-1261), υπάρχει κινητικότητα ομάδων πληθυσμού και μεμονωμένων ατόμων, που σε ορισμένες περιπτώσεις βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με την πολιτική κατάσταση που επικράτησε μετά τις εκστρατείες των Σταυροφόρων στην Ανατολή και, κυρίως, μετά την Δ’ Σταυροφορία και την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Το πρώτο μέρος υποδιαιρείται σε τρία εκτενή κεφάλαια. Η διάρθρωση των τριών πρώτων κεφαλαίων πραγματοποιήθηκε με ανάλογη λογική, δηλαδή με τον διαχωρισμό της εξέτασης των μετακινούμενων ομάδων ή προσώπων βάσει της καταγωγής τους, αν δηλαδή ήταν ξένοι ή ελληνικής/βυζαντινής προέλευσης, καθώς και του λόγου που αυτή η μετοικεσία γίνεται. Ακολουθεί η παράθεση μικρότερων κεφαλαίων, τα οποία αναφέρονται στις μετοικεσίες που είχαν οικονομικά κίνητρα, στην ίδρυση μονών και στην εγκατάσταση ή εκδίωξη μοναχών, στα ταξίδια και τις ταξιδιωτικές πορείες, όπου είναι δυνατόν αυτές να καταγραφούν, καθώς και στα προβλήματα που είχαν να αντιμετωπίσουν όσοι μετακινούνταν. Στη συνέχεια ακολουθούν άλλα δύο μέρη της διατριβής, τα οποία λειτουργούν ως συμπλήρωμα του πρώτου και βασικού μέρους της έρευνας. Στο δεύτερο μέρος της διατριβής επιχειρείται ποσοτικοποίηση και κατάταξη των μετακινήσεων με βάση τις κατηγοριοποιήσεις, οι οποίες απαντούν στη σύγχρονη βιβλιογραφία. Στο τρίτο μέρος παρουσιάζεται και αναλύεται, κατά το δυνατόν, η εθνολογική σύνθεση, η βυζαντινή/ελληνική ταυτότητα και η εικόνα του «άλλου» στην αυτοκρατορία της Νίκαιας με βάση τις βυζαντινές πηγές. Στο τέλος, εξάγονται τα γενικά συμπεράσματα και από τα τρία μέρη της εργασίας και παρατίθενται οι λόγοι, που προκάλεσαν την εκούσια ή ακούσια μετοικεσία ατόμων και ομάδων πληθυσμού.