Zapis dyskusji z Piotrem Piotrowskim w ramach programu "Warsztat badacza humanisty" realizowanego przez grupę stypendystów programu "Mistrz" Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, pod przewodnictwem prof. Ewy Domańskiej. Dyskusja dotyczy metodologii badawczych, etapów rozwoju intelektualnego badacza i wpływu środowiska na kształtowanie się postawy badawczej.

No abstract

The article proposes a critical rethinking of the multi-layered phenomenon of Lithuanian photography. From the beginning, in the 19th  century Lithuanian photography cherished an exceptional status within a cultural landscape, being considered a vehicle of lofty, patriotic emotions. The article is reassessing the social and cultural role of Lithuanian photo- graphers and is looking into a symptomatic lack of synchronicity with the medium’s grand narratives. The Lithuanian history of photography seems to be a consistent and exceptional narrative developed within a relative- ly small milieu of artists based in their homeland as well as Lithuanian émigrés. According to the author, indexical and documentary qualities of photography constitute the core of the phenomenon. The text is advocating inclusivity for non-Lithuanian authors, be it Polish Lithuanians, Russians, Jews, Germans, or Lithuanian Americans. Looking at photographs from the perspectives of literature (quoting Marcelijus Martinaitis and Tomas Venclova) and contemporary art (Jonas Mekas and Fluxus) may be also useful in reshaping and opening up the discourse of the discipline.

Using the example of two books by Eustachy Kossakowski (1925–2001) – August Zamoyski (1974) and Lumières de Chartres (1989) – the text addresses the issue of reproducing works of art in the form of a photo album (photobook). The work of the photographer who makes reproductions of works of art is compared to the task of the translator, a reference to Walter Benjamin’s essay. The text is divided into two parts corresponding to albums. A detailed analysis allows us to see the differences between the books, as well as the change in Kossakowski’s approach to reproduced works of art. The first album consists of black-and-white photographs depicting in an original way the works of the prominent Polish sculptor August Zamoyski. Kossakowski recontextualizes individual objects photographed in the artist’s French studio. In the second book, the photographer publishes color photographs of the titular “lights of Chartres.” Taken inside the early Gothic cathedral, the photos move away from the documentation of the object, and the weight shifts to a near-abstract record of the artist’s emotions. Published alongside Anne Prache’s scholarly study, engravings and documentation of the edifice, Kossakovsky’s photographs constitute an original monograph of Chartres Cathedral. In the author’s view, Kossakowski’s photobooks go beyond the framework of a typical album of reproductions offering the mass public a substitute for contact with art. The photographer creates autonomous objects by translating the reproduced work of art into an object that fosters an aesthetic experience and becomes art itself. Kossakowski’s approach is juxtaposed with Mieke Bal’s reading of Benjamin’s text. While the album dedicated to Zamoyski seems to be based on unconventional documentation, in which the procedure of recontextualizing objects plays a dominant role, the Chartres monograph approaches the “ecstatic aesthetic” proposed by Bal. Lumières de Chartres provides a different perspective on the reproduction album, which, in addition to basic information and illustrative reproductions, is a carrier of emotions, a record of experiences and a medium of art. An analysis of the author’s publications, which include reproductions of August Zamoyski’s sculptures and documentation of Chartres Cathedral, emphasizes their autonomous and artistic character. Kossakowski observes and interprets Zamoyski’s work by looking at it from a distance. But in Chartres, we observe how he lets himself be captivated by the cathedral. The transformation of the cathedral into sensual light completely absorbs its subject - the metamorphosis of Zamoyski’s sculptures does not. Photography is not art, nor is it reproduction. It is only in the process of interpreting an object by looking at it with a camera to the eye that the artistry of translating a work of art into the format of a photograph and, further, a photo album is revealed. The photobook as a work of art is the true task of the photographer.

Adam Mazur: Zanim przejdziemy do „Berka”, chciałbym zapytać, skąd wzięło się u ciebie zainteresowanie historią Zagłady? „Berek” otwiera pewien temat, który będzie w twojej sztuce już stale obecny, ale jest zupełnie niejasne, skąd wzięło się twoje zainteresowanie Zagładą. Artur Żmijewski: Tak, to nie jest zbyt jasne. Chyba jestem tym „napromieniowany”. Pamiętam, że na studiach zrobiłem pracę, która była inspirowana zdjęciem z albumu Warszawskie Getto. Zdjęcie przedstawiało nagie, ułożone w stos ciała. Na podstawie tego zdjęcia zrobiłem coś w rodzaju rzeźbiarskiego studium aktu – studium martwego ciała i studium przemocy. W sztuce istnieje długa tradycja przedstawiania żywego i martwego ciała. Wydaje się, że moje zainteresowanie Zagładą pojawiło się razem z boomem wydawniczym lat osiemdziesiątych. Wtedy wydawano wiele wspomnień ocalonych z Holokaustu, ale też zapisków tych, którzy Zagłady nie przetrwali. Dużo tego przeczytałem. Byłem wtedy uczniem I Liceum Ogólnokształcącego na ul. Felińskiego, na Żoliborzu. Profil nauczania, jeśli mogę tak to ująć, był antysemicki. Na moje szczęście byłem fatalnym uczniem, nie czytałem lektur szkolnych, nie odrabiałem lekcji, nie słuchałem nauczycieli. Wagarowałem. I na tych wagarach czytałem własne lektury. I dzięki temu, w tych komunistycznych czasach, „ocalałem prowadzony na rzeź”. A jak już byłem duży, to kupiłem pięciotomową historię obozu Auschwitz i przeczytałem ją od początku do końca. Wpadłem w to, wciągnęło mnie jak bagno, nie umiałem tego zamknąć. To był rodzaj dziwnego oświecenia, wtajemniczenia – rytuał przejścia do prawdziwego świata. Chłonąłem te lektury jak gąbka. Później przyszło opamiętanie – powodowany instynktem samozachowawczym, oddałem całą tę bibliotekę koleżance ...