W fenomenologii coraz częściej obserwujemy zainteresowanie filozofów wczesną myślą chrześcijańską – w tym apofatyką – co nie pozostaje bez wpływu na pojmowanie roli i znaczenia sztuki. „Niewidzialność” w sztuce oraz objawienie Boga poprzez dzieło artystyczne stanowi tajemnicę, wobec której tradycyjne modele estetyki filozoficznej nie znajdują w pełni satysfakcjonujących wyjaśnień. Teologia negatywna – wraz z kluczową dla niej drogą apofatyczną – wnosi do współczesnych debat estetycznych nową perspektywę rozumienia dzieła sztuki, a jej „redukcyjne” zastosowanie odnajdujemy zwłaszcza w teorii ikony. Analiza ikony dokonana przez Pawła Florenskiego w wielu punktach wykazuje zbieżność z kategorią „fenomenu przesyconego” Jeana-Luca Mariona, a redukcja henologiczna Henry’ego Duméry’ego — uzupełniająca i zarazem przekraczająca redukcje Edmunda Husserla — rozszerza horyzont „niewidzialnego” wymiaru sztuki o relację, jaką duch (inteligibilność) nawiązuje z Transcendencją. W niniejszym artykule wskazuję na spójność współczesnej refleksji fenomenologicznej z wczesnochrześcijańską apofatyką oraz teorią ikony, a także stawiam pytania o zasadność i przydatność tak skonstruowanej koncepcji estetyczno-teologicznej jako ogólnej filozoficznej teorii sztuki.

Na gruncie polskiej estetyki filozoficznej rozważania Karola Tarnowskiego o sztuce odzwierciedlają przemiany, jakie dokonały się w fenomenologii — zwłaszcza francuskiej — w drugiej połowie XX wieku. Myślenie religijne, uwzględniające tradycję scholastyczną oraz klasyczną doktrynę transcendentaliów, okazuje się w wielu aspektach pokrewne fenomenologii donacji Jeana-‑Luca Mariona oraz nieintencjonalnej fenomenologii niewidzialnego życia Michela Henry’ego, ale nie jest z nimi tożsame. Poglądy estetyczne Karola Tarnowskiego, wybitnego filozofa religii i pianisty, odnajdujemy w rozproszonych tekstach, których nie zawsze głównym tematem jest sztuka, dlatego celem niniejszego artykułu jest syntetyczne ujęcie tej szczególnej refleksji w kontekście współcześnie prowadzonych debat usytuowanych wokół fenomenologii.

No abstract

Roman Ingarden wywarł ogromny wpływ na rozwój estetyki i mimo upływu kilkudziesięciu lat od powstania jego najważniejszych prac z tego zakresu są one ciągłą motywacją do pogłębiania refleksji o sztuce. Jednak fenomenologia w drugiej połowie XX wieku – zwłaszcza w kręgu francuskim – dokonała istotnych przemian w sposobie myślenia o sztuce, podważając zarazem swe własne metodologiczne postulaty i zasady, a także redefiniując podstawowe pojęcia fenomenologiczne. W niniejszym artykule podejmuję kwestię aktualności rozważań Romana Ingardena w odniesieniu do dzieła muzycznego w świetle współcześnie prowadzonych badań fenomenologicznych ze szczególnym uwzględnieniem zagadnienia konkretyzacji estetycznej.

No abstract