No abstract

ÖZETToprak oluĢum süreçlerine ve arazi kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan toprak özellikleri topraklarda mikro element yarayıĢlılığı üzerine etki etmektedir. Bu çalıĢmada Isparta-Atabey ovasındaki 21 toprak serisinden alınan 70 toprak örneği incelenen 24 parametre ile toprakların yarayıĢlı mikro element konsantrasyonları arasındaki iliĢkiler tanımlayıcı istatistikler, Pearson korelasyonu ve temel bileĢen analiz yöntemleri kullanılarak incelenmiĢtir. Tanımlayıcı istatistik analizlerden çarpıklık katsayısının yüksek ve pozitif olması, organik madde, fosfor (P), bakır (Cu), demir (Fe) ve çinko (Zn)' nun büyük oranda topraklarda tarımsal uygulamaların ve/veya kısmen de toprak oluĢum süreçlerinin etkisiyle arttığını göstermiĢtir. Temel bileĢen analizi, toprakların davranıĢlarının tanımlanmasında yedi bileĢenin toplam varyansın yaklaĢık %80'nini açıklayabildiğini ve bu bileĢenlerden iki tanesinin ise topraklardaki mikro elementlerin konsantrasyonundaki değiĢimi açıklayabildiğini belirlemiĢtir. Topraklardaki Cu ve Zn konsantrasyonundaki değiĢimle iliĢkili temel bileĢenin yarayıĢlı P, Cu, Zn, amonyum asetat ile ekstrakte edilebilir Mg ile pozitif; kil miktarı ile negatif iliĢkili olduğu belirlenmiĢtir. Temel bileĢen 5 ise topraklardaki Fe ve Mn konsantrasyonundaki değiĢimi pH'nın negatif etkisiyle iliĢkilendirmiĢtir. Sonuç olarak bazı toprakların Zn ve Cu mikroelementleri açısından gübreleme ve zirai mücadele pratiklerinin etkisiyle DTPA ile ekstrakte edilebilen konsantrasyonlarının çevresel açıdan risk oluĢturabilecek seviyelere ulaĢtığı belirlenmiĢtir.

Fosfor (P), birçok fizyolojik ve biyokimyasal süreçte önemli bir element olduğu için bilinen tüm canlılar için mutlak gereklidir. Toprak oluşum süreçlerine ve arazi kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan toprak özellikleri topraklarda fosforunun yarayışlılığı ve jeokimyasal fraksiyonlarında değişikliklere neden olmaktadır. Bu çalışmada Atabey Ovası'ndan toplam 71 adet yüzey toprak örneği (0-20 cm) alınmıştır. Topraklarda kademeli fosfor fraksiyonlaması yapılmıştır. Bu fraksiyonlar; sodyum bikarbonat [NaHCO 3-P (organik Po, inorganik Pi ve total Pt)], sodyum hidroksit [NaOH-P (organik Po, inorganik Pi ve total Pt)], sitrat bikarbonat dithionit (CBD-P), hidroklorik asit ile ekstrakte edilebilen (Ca-P) ve bakiye (Res-P) fosfor şeklindedir. Fosfor fraksiyonlarının toprak özellikleri ile olan ilişkileri tanımlayıcı istatistik analizleri, Pearson korelasyon analizi ve kemometrik analizlerle ortaya konulmaya çalışmıştır. Ova topraklarında fraksiyonların ortalama dağılım sırası büyükten küçüğe doğru CaP (% 50.36) > Res-P (% 19.94) > CBD-P (% 12.17) > NaOH-Pt (% 6.94) > NaOH-Pi (% 6.24) > NaHCO 3-Pt (% 1.82) > NaHCO 3-Pi (% 1.57) > NaOH-Po (% 0.71) > NaHCO 3-Po (% 0.25) şeklinde izlenmiştir. Bu fraksiyonların oransal dağılımının arazi kullanım şekline bağlı gübreleme miktarına göre değiştiği belirlenmiştir. The relations between phosphorus fractions and some soil properties in soils forming on calcareous parent material