TUDOR HANEDANLIĞININ MEŞRUİYET SORUNU HOUSE OF TUDOR LEGITIMACY PROBLEM Dilek YİĞİT * ÖZ Orta çağ İngiltere tarihine hanedanlıklar arasında taht kavgaları ve meşruiyet sorunları damga vurmuştur. İngiltere ve Fransa arasındaki toprak anlaşmazlıkları ile İngiliz monarkların Fransa tahtında hak iddia etmesinden kaynaklanan Yüzyıl Savaşlarını (1337-1453) Plantagenet hanedanlığının üyeleri arasındaki taht kavgası olan Güller Savaşı (1455-1485) izlemiştir. Plantagenet hanedanlığının uzantıları olan Lancaster hanedanlığı ve York hanedanlığı arasında süren Güller Savaşı sonrası İngiltere'de Tudor hanedanlığının (1485-1603) hükümranlığı başlamıştır. Ancak Tudor hanedanlığı kendinden önceki Lancaster ve York hanedanlıkları gibi meşruiyet sorunları ile yüzleşmiştir. Tudor hanedanlığının kurucusu Henry Tudor ve halefleri Jane Grey, Mary Tudor ve Elizabeth Tudor'ın İngiltere tahtı üzerindeki haklarının meşruiyeti tartışma konusu olmuştur. Bu makalede Tudor hanedanlığının meşruiyet sorunlarının kaynakları ve monarkların bu sorunları gidermek için başvurdukları yollar tartışılacaktır.

ÖzKral VI(I). James 1567'de Kraliçe Mary Stuart'ın tahttan çekilmesi sonrası İskoçya tahtına, 1603'de Kraliçe I.Elizabeth'in vefatından sonra İngiltere tahtına çıkmıştır. İngiltere'de Stuart hanedanlığının ilk monarkı olan VI(I). James cadılık meselesine ve cadı avına olan ilgisi nedeniyle "cadı avcısı kral" olarak tarihe iz bırakmıştır. Cadılığın doğaüstü ve kötücül doğasına inanan Kral James cadılık üzerine Daemonologie adlı eseri bizzat kaleme almış, hatta Shakespeare'in Macbeth'ine ilham kaynağı olmuştur. 14. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar olan dönemde Avrupa'da cadı avı yaygın olduğundan, VI(I). James döneminde İskoçya'da ve İngiltere'deki cadı avı Avrupa tarihi açısından istisnai bir örnek değildir. Ancak James döneminde İskoçya'da ve İngiltere'de yürütülen cadı avının arkasında, Kıta Avrupası'nda olduğu gibi dini koşulların yanı sıra, kralın cadı avına ilgi duymasına sebep olan kişisel nedenler de yatmaktadır.

Shakespeare'in Macbeth adlı eseri Macbeth'in İskoçya'da tahtı gasp edişini, ülkeyi zorbaca yönetmesini ve nihayetinde tahtın meşru varisi Malcolm tarafından tahtından indirilişini anlatır; Macbeth bir İskoç hikayesidir. İskoçya'nın Kralı VI. James'in 1603 yılında İngiltere tahtına I. James olarak çıkmasından sonra kaleme alınan ve Shakespeare'in tahta bir İskoç kralın oturmasını önemsediğini gösteren bu eser, Banquo karakteri üzerinden VI./I. James'in mensubu olduğu Stuart hanedanlığına, cadılar üzerinden ise James'in inanç ve düşüncelerine yapılan atıfları içerir. Bu nedenle Macbeth Shakespeare'in VI./I. James'e ithafı olarak nitelendirilmektedir. Krala ithaf niteliğindeki Macbeth'de Banquo karakteri Shakespeare'in VI./I. James'i memnun etme çabasının ürünü olarak görülüyor olsa da, Banquo iki farklı şekilde okunabilir ve her bir okuma karşımıza farklı bir Banquo karakteri çıkarır. Bu yazının amacı farklı okumalar ışığında Banquo karakterini analiz etmektir.

1485 yılında gerçekleştirilen Bosworth Savaşı İngiltere tarihinde bir dönüm noktasıdır; Kral III. Richard savaş meydanında yenilmiş ve savaşın galibi Henry Tudor VII. Henry olarak taç giymiştir. Böylelikle İngiltere’de York hanedanlığı dönemi kapanmış, Tudor hanedanlığı dönemi başlamıştır. Ancak Henry Tudor’ın İngiltere tahtı üzerindeki hak iddiasının meşruiyeti tartışmalı olunca kralın hükümranlığı boyunca en büyük problemi meşruiyet sorunu olmuştur. 1509 yılına kadar İngiltere’yi yöneten VII. Henry’den sonra oğlu VIII. Henry olarak taç giymiş ve 1547 yılına kadar hüküm sürmüştür. VIII. Henry’nin annesinin York hanedanlığının mensubu olması sayesinde bu dönemde meşruiyet sorunu gündemden düşmüş olsa da, İngiltere Protestan reformasyon sürecinin başlamasıyla çalkantılı bir sürece girmiştir. İngiltere’nin yeni hanedanlığının ilk iki monarkının dış politikaları İngiltere açısından sürekliliği mi ya da değişimi mi ifade etmektedir? Söz konusu soruya yanıt arama çabası İngiltere’nin dönemin güçlü aktörleri Fransa, İspanya, Kutsal Roma İmparatorluğu ve Roma Katolik Kilisesi ile ilişkilerini analiz etmek gibi kapsamlı bir çalışmayı gerektirir. Bu makale VII. Henry’nin ve VIII. Henry’nin İngiltere’nin yüzyıllardır çatışma halinde olduğu komşusu İskoçya’ya yönelik politikalarını analiz etmek suretiyle bu soruya kısmi bir yanıt sunmayı amaçlamaktadır.