Sea level changes are the combined effect of eustatic, glacio-isostatic and tectonic factors. Oxygen isotope data and geophysical models are often used to assess the first two factors, while the third factor can be assessed by field data. In this context, detailed mapping of palaeo sea-level markers may be used to evaluate coastal tectonic movements and the relative sea level changes in a particular region. Although various sea level markers exist, e.g. geomorphological, biological, archaeological, their reliability varies depending on their relationship to sea level. Amongst geomorphological indicators, tidal notches stand out as they can indicate former sea-level positions, with up to a decimeter confidence, while their shape may also provide qualitative information on the rate of sea-level change and on tectonic movements. Biological markers may also provide useful information provided that their relationship to mean sea level is clearly defined. Last but not least, archaeological remains, emerged or submerged, may also be used to quantify relative sea level changes; however, their reliability varies depending on the functionality of the structure.In this framework, the aim of this paper is the study of sea level changes in the Central Aegean Sea (Paros and Naxos islands) through the use of various sea level indicators. Submerged beachrocks and tidal notches bear witness to the extent and depth of ancient shores. The submerged antiquities of Paros include cemeteries of various time periods and harbour installations, while the Baccini antiquities in Naxos include quarries and coastal settlements. Archaeological data in Grotta and Aplomata (Naxos), give evidence of at least two seismic events, coinciding with the profiles of two submerged tidal notches found at a depth of –3 m and –2.5 m respectively. The tsunami that covered the northern part of the Hellenistic Agora of Naxos in the 2nd c. AD is additionally confirmed by a submerged tidal notch at a depth of –1.70 m and dated by shells of Cerastoderma.

This paper shows the need for cataloguing and comparing tool marks left on the quarries’ front in order for the chronological sequence of the different phases of limestone exposed in underground quarries at Agiades, Chora Samos, to be assessed. Up to now, an archaic and a roman phase of exploitation is inferred by surface pottery, tools, tool marks, the monuments themselves, and parallels from underground quarries on the island of Crete. The proximity of the quarries to a temenos of Apollo and the Nymphs is comparable to other cases from the Greek world. In an attempt to understand the social status of the quarrymen and their level of literacy, data from the graffiti observed in Eupalinos’ tunnel were correlated with the lack of patronym and ethnonym observed in quarries in the Aegean, and related to the characterization of the Samians as «πολυγράμματοι». A control of Hera’s sanctuary over the quarries at Agiades is implied by the frequent appearance of the letters HP on slabs used in Eupalinos’ tunnel.

The paper discusses three aspects of coastal quarrying in the island of Crete, Aegean Sea, Greece; issues of chronology in regard to the Mean Sea Level in antiquity, issues of ancient technology, and issues of local marble extraction. A series of violent seismic events, the most known being the so-called Early Byzantine Tectonic Paroxysm, affected the morphology of the coastline of Crete, the coastal quarries of which are today either uplifted or sunken. Quarries of aeolianite/sandstone, limestone, marble, and beach rock are related to adjacent rock-cut fish tanks and ship sheds. Traces of the ancient exploitation such as the circular holes observed in the coastal quarries are differentiated according to their dimensions and their natural or manmade form. A preliminary report of a new site, a white marble quarry at Istron (Gulf of Merambello, eastern Crete), is added to the white marble quarries of the area and correlated with the graffiti inscribed on the islet of Prasonēsi or Vryonēsi.

Σκοπός της διατριβής είναι να αποδείξει τη διαχρονική λειτουργία υπαίθριων και υπόγειων λατομείων δομικών και διακοσμητικών λίθων της Κρήτης από την Εποχή του Χαλκού έως σήμερα, δεδομένου ότι η κατοίκηση στο νησί είναι αδιάλειπτη. Οι βασικοί στόχοι αφορούσαν την τυπολογία των λατομείων, το είδος του πετρώματος, ζητήματα αρχαίας τεχνολογίας, πιθανή σύνδεση με οικοδομήματα και έργα τέχνης, καθώς και την χρονολόγηση χωρίς ανασκαφικές μεθόδους, αλλά με τη βοήθεια επιγραφών, νομοθετικών κειμένων, διασποράς του υλικού, των ιχνών των εργαλείων στον βράχο, και δεικτών μεταβολής θαλάσσιας στάθμης. Επιτόπια έρευνα πραγματοποιήθηκε σε 81 λατομεία. Τα πετρώματα αφορούσαν ασβεστόλιθο, ψαμμίτη, μάρμαρο, αλφόπετρα, λατυποπαγή, γύψο, σχιστόλιθο, κρητική ακόνη, κρητικό όνυχα, σερπεντίνη, ορεία κρύσταλλο και ψηφιδοπαγή αιγιαλό (beachrock). Συναφείς ερευνητικές προσπάθειες στο παρελθόν είχαν επικεντρωθεί είτε στον χαρακτηρισμό των περισσοτέρων γνωστών λατομείων ως μινωικών λόγω της εγγύτητάς τους με μινωικές θέσεις είτε άλλων ως «ελληνορωμαϊκών». Στην εισαγωγή εκτίθενται τα προβλήματα της έρευνας των λατομείων ιδίως στην Κρήτη, με συνακόλουθη αναφορά στους λατόμους και τις μετακινήσεις τους, καθώς και στην απαρίθμηση των εργαλείων και των ιχνών που αφήνουν αυτά στο πέτρωμα. Ακολουθούν τέσσερις κατάλογοι με καταγραφή και μελέτη θέσεων στους αντίστοιχους νομούς (45 θέσεις στον Ν. Χανίων, 59 θέσεις στον Ν. Ρεθύμνης, 115 στον Ν. Ηρακλείου και 105 στον Ν. Λασιθίου), ένας συγκεντρωτικός πίνακας με όλες τις θέσεις, καθώς και οι ορυκτολογικές αναλύσεις ΧRD δώδεκα δειγμάτων. Η έρευνα κατέδειξε πως τα περισσότερα «προϊστορικά» λατομεία λειτουργούσαν ώς τις αρχές του 20ου αι. Εντοπίστηκε λατομείο σερπεντίνη στα «Κεφάλια» Σπηλίου. Η απόληψη λίθων στην οριζόντια (βαθμιδωτή) διάταξη αποδίδεται καλύτερα στο ελληνιστικό λατομείο της Φαλάσαρνας. Η απόληψη στον κάθετο άξονα και οι τραπεζιόσχημες δαντελωτές φωλιές σφηνών στον Περιστερέ Ελευθέρνης, που λαξεύτηκαν με ειδικό εργαλείο, χρονολογούνται στη ρωμαϊκή περίοδο. Τα μεσαιωνικά και νεώτερα λατομεία διαφοροποιούνται από τα προγενέστερά τους βάσει ιδιαίτερων χαρακτηριστικών. Εκτός από τα τοπικά λατομεία τεφρού μαρμάρου, υπάρχουν πια σαφείς ενδείξεις για εμπόριο λευκού μαρμάρου στο Ίστρον και την Έλυρο.