Η παρούσα μελέτη εξετάζει διαχρονικά τα σημαντικότερα εγχειρίδια γραμματικής της ελληνικής γλώσσας, που συντάχθηκαν από Έλληνες, κατά την περίοδο 1550-1821, αναφορικά με τη μορφή και το περιεχόμενό τους με απώτερο στόχο τη συμπλήρωση της υπάρχουσας γνώσης και την κάλυψη του ερευνητικού κενού σχετικά με τις Γραμματικές της ελληνικής αυτής της περιόδου. Όσον αφορά τη μεθοδολογία, αρχικά γίνεται μια κατηγοριοποίηση των βιβλίων γραμματικής της εξεταζόμενης περιόδου σε αρχαιοελληνικές και νεοελληνικές. Μετά από μια θεωρητική αναφορά, ανάλυση και ιστορική επισκόπηση του όρου της γραμματικής, γίνεται λόγος για τις πνευματικές εξελίξεις, τις ιστορικο-κοινωνικές, εκπαιδευτικές, γλωσσικές και εκδοτικές συνθήκες που επικρατούσαν στον ελληνικό χώρο αυτή την περίοδο. Κατά την ανάλυση της κυρίως έρευνας και των εγχειριδίων Γραμματικής δίνονται πληροφορίες για τη βιο-εργογραφία του κάθε συγγραφέα, την ιδιότητα, την ιδεολογία και τον στόχο του. Παρουσιάζεται και αναλύεται το υλικό των βιβλίων και ο τρόπος διαχείρισής του, ποια επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας καλύπτονται καλύτερα και από ποιες Γραμματικές, αν ακολουθούνται συγκεκριμένα πρότυπα ή όχι, οι θεωρητικές τους καταβολές, η γραμματική παράδοση στην οποία εντάσσονται και η συνεισφορά τους στην ιστορία της γραμματικής τέχνης. Επιπλέον, εξετάζονται παράμετροι όπως η χρήση των συγκεκριμένων Γραμματικών ως διδακτικά εγχειρίδια, οι καινοτομίες, οι ιδιαιτερότητες και ο στόχος του κάθε βιβλίου, η ανίχνευση ενδεχόμενων ιδεολογικών μηνυμάτων, τα οποία μεταδίδονται ρητά ή μη και οι παράγοντες που συνετέλεσαν στη διαμόρφωσή τους. Η παραπάνω ανάλυση έδειξε ότι στην πλειονότητά τους οι προεπαναστατικές Γραμματικές αφορούν την αρχαία ελληνική (62%) και όχι την ομιλούμενη της εποχής (38%). Αυτό οφείλεται στην τάση αρχαιογνωστικού προσανατολισμού αυτής της περιόδου και στην ερμηνευτική του φαινομένου αυτού για σύνδεση της φυλής με τους ένδοξους προγόνους της κλασικής αρχαιότητας. Η επιλογή του κάθε συγγραφέα σχετικά με την αρχαία ή τη νέα ελληνική γλώσσα βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με τις απόψεις του σχετικά με το γλωσσικό ζήτημα, την ιδεολογία, το επάγγελμα και τον στόχο του. Οι αρχαιοελληνικές Γραμματικές συντάχθηκαν από εκπροσώπους του αρχαϊσμού, εκδόθηκαν στην Ευρώπη αμέσως μετά την συγγραφή τους, αποτέλεσαν διδακτικό εγχειρίδιο, και αυτός ήταν ο κύριος στόχος τους, διδακτικός. Στην πλειονότητά τους περιλαμβάνουν και γραμματική και σύνταξη αλλά και εισαγωγές με γλωσσικές απόψεις των συγγραφέων, καταλόγους ρημάτων κ.ά. γι’ αυτό και είναι πολυσέλιδες. Τέλος, παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες μεταξύ τους λόγω κοινών προτύπων. Αντίθετα, οι νεοελληνικές Γραμματικές λόγω των γλωσσικών τους νεωτερισμών δεν έχαιραν εκτίμησης και έμειναν ανέκδοτες για χρόνια, άγνωστες και ανεπηρέαστες η μία από την άλλη. Συνεπώς, δεν έχουν πολλές ομοιότητες μεταξύ τους και είναι πιο συνοπτικές από τις αρχαιοελληνικές. Δεν αποτέλεσαν διδακτικό εγχειρίδιο και η καθεμιά έχει διαφορετικό στόχο και προσανατολισμό. Εστιάζουν στη γραμματική (όχι στη σύνταξη) και ιδίως στη μορφολογία και μας δίνουν πληροφορίες για τη γλώσσα της εποχής. Παρουσιάζουν ωστόσο, διαφορές στη μορφή της γλώσσας που περιγράφουν, λόγω του ότι καλύπτουν ένα χρονικό διάστημα περίπου τριών αιώνων, κατά το οποίο η γλώσσα μεταβάλλεται. Τέλος, στους συντάκτες των νεοελληνικών Γραμματικών επικρατεί ένας διχασμός ανάμεσα στον σεβασμό προς την κλασική εποχή και την αποδοχή της λαϊκής γλώσσας, διχασμός που κατηύθυνε ορισμένους συγγραφείς σε μεθόδους κωδικοποίησης της γλώσσας βάσει γνωστών-κληρονομημένων παραδειγμάτων.
