А. Байтұрсынұлы тіл ғылымында алғашқылар қатарында экстралингвистикалық талдаулар тізбегін жасады. Тілші «сана-саңлауы» ұғымын пайдалана отырып, танымдық бірліктің тілдік зерттеуде атқарар қызметін, өзіндік орнын айқындауға тырысты. Сөз мағынасының ауысып қолдануын, сол арқылы ой көркемдігінің жүзеге асуын дәйектеген А. Байтұрсынұлы «қиял байлығына қарайтын» көркем сөзде орын алатын көріктеу, меңзеу, әсерлеу формаларын танымдық қабылдаудың, зейін мен зерденің дерек көзіне айналдыра сипаттады. Зерттеуші тілдік фактілерді сұрыптай келе, кез келген лингвистикалық еңбектің бір ғана тіл негіздеріне сүйене жазылмайтындығын ескерте отырып, тіл ғылымындағы салыстырмалы зерттеулердің маңызын атап көрсетті. Адамға тән екі ғаламның сабақтастығын дәлелдеу мақсатында оның психологиялық эмоционалды көңіл-күйін қияли танымның, ойлы сезімнің өзегіне айналдыра сипаттау арқылы тілші олардың біреулері бойына біткен сипат болса, екіншілері адамның қосқан, таңған сипаттары болады деп қорытындылады. Ғалымның пайымдауынша адам әсерлер жігін тек лепті, әсерлі, көрнекті, сәнді, тіл арқылы ғана баяндап жеткізе алады, яғни кез келген құбылысқа өз қарым-қатынасын білдіру мүмкіндігіне ие болады. Нәтижесінде тіл мен ойлау байланысынан туындайтын психологиялық реңктер тілтанымдық фактілердің қабылдану өзгешелігін дәйектейтін болғандықтан, адам дүниеге әкелген сөз үлгілері де, олардың функционалдысемантикалық өзгешеліктері де танымдық процестің салдарын айқындады. Анығырақ айтқанда, «шешен сөз», «толғау» сияқты әдеби шығармалар адам-дүние-тіл ұғымдарының «зор іліккен» байланысын уәждейтін психологиялық таным тұрғысынан сұрыпталды. Танымдық зерттеулердің пәнаралық негізін дәйектейтін факторлардың бірі – когнитологияда пәлсапалық әдістердің қолданыс табуы, диалектика ұстанымдарының таным процесінде жүзеге асуы. Адамтанудың басты қағидаларын сұрыптаған аталмыш ғылым саласы алғашқы философиялық ой-пікірлердің тізбегін ұсына отырып, қоршаған әлем мен құбылыстар туралы, олардың адам дамуына әсері мен өзара сабақтастығы хақында құнды деректердің дүниеге келуіне себепкер болды. Олардың қатарында адамның объективті дүниені тануы, оны ой елегінен өткізуі, қабылдаған мәліметтерді саралауы, сол арқылы болмыс пен шындықтың, табиғат пен қоғамның өзгешеліктерін түсіндіруі секілді проблемалар да зерттеу нысанын құра бастағандықтан, А. Байтұрсынұлы тіл табиғатын анықтау, оның адамзат өмірінде атқарар қызметін жүйелеу, сөз өнерінің танымдық үрдістерін саралау, сол арқылы тілдік құралдардың ғаламдық құбылыстармен сабақтастығын танып-білу негіздерін сұрыптау мақсатын көздеді.

The relevance of the study is conditioned by the fact that the verb is a part of speech that expresses the grammatical meaning of an action, so there is a sign of a dynamic flow in time. The verb is the only part of speech that has analytical forms. The specificity of a verb is a dependent grammatical meaning that binds verbs concerning an action. They do not contain the semantics of the restriction in the action that they denote, their boundary can be considered as defined from the outside, but not as a result of the verb semantics. The purpose is to consider and compare the system of grammatical categories of the verb in Kazakh, Russian, and English. The following methods were used: linguistic, comparative, and structural. The basic unit of grammar is the grammatical category. It combines grammatical forms with a single grammatical meaning. Whole, homogeneous, and opposite grammatical forms of a particular language are called a paradigm. When analysing categories, it is especially important to consider the unity of semantic and formal plans: if there is no plan, then this phenomenon cannot be classified. Grammatical categories of each language can be a kind of questionnaire for describing objects and situations in that language.

The article considers the features of the communicative-cognitive approach to the subject area of discourse and its interpretation in linguistics. The authors give several views on the concept of discourse, its main characteristics and emphasize the interactivity of its nature. Overall, the interpretation of discourse as a multifaceted communicative-cognitive system was viewed through a complex of three aspects: the translation of beliefs and ideas that is cognitive, the interaction of communication participants in specific conditions and contexts that are communicative. The article presents the structure of discourse from the perspective of communicative-cognitive approach, analyzes all the elements of the structure. The position on the speech act is viewed as a minimal discursive unit and the possibility of its use for linguistic descriptions is separately considered. The principle of unfolding a speech act in accordance with a specific cognitive scenario with regard to the communicative characteristics of the act is highlighted.