Gaybet döneminin başlamasıyla Şiî-İmâmiyye içerisinde biri Ahbârîlik diğeri de Usûlîlik olmak üzere iki önemli düşünce ekolü ortaya çıkmıştır. Usûlî düşüncenin ana hatlarıyla şekillenmesinde Şeyh Müfîd'in önemli payı vardır. Ancak ortaya çıkan bir düşünce ekolüne kimlerin katkı sağladığı kadar bizatihi sistemin oluşum süreci de önemlidir. Bu makale Hasan el-Askerî'nin vefatından sonra taraftarlarının yaşadığı temel problemler üzerine odaklanarak ve birtakım ipuçlarından hareketle Usûlî düşüncenin doğuşuna nelerin etki etmiş olabileceği üzerinde durmaktadır. Bunun yanında gaybet döneminde karşılaşılan problemlerin çözümünde İmâmî âlimlerin yaklaşımlarına yer vererek Usûlî düşüncenin Ahbârî anlayıştan hangi noktalarda farklılaştığını ortaya koymaya çalışmaktadır.

Öz Şiî-İmâmî düşüncede doktrin ve pratiğin yorumlanmasında aklın önemli bir yeri olduğunu savunan Şeyh Müfîd ve Şerîf el-Murtazâ, doktrinel esaslarının açıklanmasında umûmi anlamda mutabıktırlar. Ancak takip ettikleri yöntem sebebiyle aralarında bazı farklılıklar bulunmaktadır. Bu çalışmada iki âlim arasındaki ihtilaflar, metodoloji ve imâmetle ilgili bazı konular ekseninde ele alınmıştır. Şeyh Müfîd ile Şerîf el-Murtazâ'nın yöntem açısından mukayesesi kendi sistemlerini bina ettikleri akıl, haberi vâhid ve ashâbü'l-hadîs ekseninde değerlendirilmiştir. İmâmet tartışmaları bağlamındaki mukayese ise imamın bilgisi, gaybet, bedâ ve rec'at meseleleri ile sınırlı tutulmuştur.

ÖzBaşarısını bir anlamda Büveyhî iktidarına borçlu olan Şeyh Müfîd, akla dayalı Şiî kelamın oluş-masında önemli bir yere sahiptir. Ortaya koyduğu eserlerinde inanç esası olarak kabul edilen hususları rivayet merkezli bir anlayıştan ziyade akıl ekseninde izah etmeye çalışmıştır. Evâilü'lmakâlât adlı eserinde de bu aklî tutumunu devam ettirmiş ve kendine ait kelamî görüşleri detaylı bir şekilde ortaya koymuştur. İmamet meselesini eserlerinin ana teması yapan Müfîd, konunun izahında sadece imamlardan gelen haberlerle yetinmemiş aklî metotları da kullanmak suretiyle meseleye açıklık getirmeye çalışmıştır.In the context of his work Awa'il al-maqâlât: Shaikh al-Mufid's view of Imamate Abstract Shaikh al-Mufid, who owe's his success mainly to the Buwayhi authority, is a key figure in the formation of speculative Shi'i theology. In his works, he tried to establish the creed on the basis of reasoning rather than literal understanding (Akhbari). In his work, Awa'il al-maqâlât, he followed this principal and analyzed his personal views in detail. On the problem of imamate which is the main theme of his works, he not only relied on traditions (akhbar) transmitted from the imams but also used rational methods. Keywords: Shaikh al-Mufid, Awa'il al-maqâlât, The İmâmete GirişŞeyh Müfîd lakabıyla meşhur olan Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed en-Nu'man el-Hârisî el-Bağdâdî, 336/948 yılında dünyaya gelmiş olup 413/1022 yılında Bağdat'ta vefat etmiştir. İlk eğitimini babasından alan Şeyh Müfîd, asıl eğitimini erken yaşta geldiği Bağdat'ta tamamlamıştır. Hocaları arasında Kum ekolüne mensup ilk dönem ahbârî düşüncenin temsilcileri olarak niteleyebileceğimiz Şeyh Saduk Muhammed b. Ali İbn Babeveyh (ö.381/991) ve Ebu'l-Kâsım Ca'fer İbn Kuleveyh (ö.368/978) gibi âlimlerin yanı sıra usûlî düşüncenin öncüsü sayılabilecek Ebû Ali Muhammed b. Ahmed İbnü'l-Cüneyd de (ö.381/991) vardır. Diğer taraftan farklı ekollere mensup âlimlerden de ders aldığından dolayı meseleleri farklı açılardan değer-lendirebilme imkânı elde etmiştir.

This article has been reviewed by at least two referees and scanned via a plagiarism software. / Bu makale, en az iki hakem tarafından incelendi ve intihal içermediği teyit edildi.

Öz Arap Şiî âlimlerin Safevî İran'ın yeniden şekillenmesinde önemli katkıları olduğu kabul edile gelmiştir. Bu konuda yapılan çalışmalar oldukça yetersizdir. 'Amilî âlimlerin konumu ile ilgili en son çalışmaların ikisinde (Ca'fer el-Muhâcir ve Andrew Newman) tarihi verilerin yorumlanması taban tabana zıttır. Bu makalede Devin J. Stewart, Âmilî âlimlerin İran'a göçünün önemi ve detaylarını, Muhakkik el-Kerekî'nin rolünü ve Âmilî âlimlerin Safevî yönetimle işbirliği konusundaki bakış açılarını tartışmaktadır. Bunun yanı sıra o, incelenmekte olan dönemdeki önemli Âmilî âlimlerin bazıları ile ilgili biyografik bilgilerin bir kısım düzeltmelerine ve alternatif yorumlarına değinmektedir.