REZIMEPoslednjih 20 godina virus žutog mozaika cukinija (Zucchini yellow mosaic virus, ZYMV) se javlja kao značajan patogen biljaka iz familije tikava. Kod nas ovaj virus, takođe, izaziva značajne gubitke, naročito u proizvodnji uljane tikve. Iako je biološka i molekularna varijabilnost ZYMV dosta ispitivana, još uvek nema dovoljno informacija o varijabilnosti evropskih izolata ovog virusa. Ovaj rad predstavlja prvu analizu fenotipske varijabilnosti izolata ZYMV poreklom iz Srbije, koji su tokom 2008. godine sakupljeni iz različitih lokaliteta gajenja uljane tikve sorte Olinka. Mehaničkim inokulacijama C. pepo hibrid Ezra F1, dobijeno je 12 izolata, od kojih su četiri odabrana za dalju biološku karakterizaciju. Na osnovu različitog kruga domaćina, tipa i jačine simptoma na test-biljkama, utvrđena je fenotipska varijabilnost ispitivanih izolata. Par prajmera ZYMV CPfwd/Cprev testiran je radi utvrđivanja pogodnosti za rutinsku detekciju izolata ZYMV poreklom iz Srbije. Na osnovu pojave traka očekivane veliči-ne u gelu, ZYMV je detektovan i u pojedinačnim i mešanim infekcijama u biljkama sa različitih lokaliteta, što dokazuje pogodnost ovih prajmera. Kako ovi prajmeri amplifikuju hipervarijabilni deo genoma virusa, pogodni su ne samo za rutinsku molekularnu detekciju, već i za molekularnu karakterizaciju izolata ZYMV iz Srbije.Rezultati dobijeni u ovom radu omogućiće dalja proučavanja genetičke varijabilnosti izolata ZYMV iz Srbije, kao i njihove evolutivne povezanosti sa izolatima iz drugih delova sveta.

REZIMEIntenzivno širenje virusa infektivnih za uljanu tikvu (Cucurbita pepo), poslednjih deset godina imalo je za posledicu značajne ekonomske gubitke u proizvodnji ove kulture koja se gaji na sve većim površinama u našoj zemlji. Kako bi se identifikovali virusi, odgovorni za epidemijsku pojavu i ispoljavanje veoma destruktivnih simptoma na lišću i plodovima uljane tikve, tokom 2007. i 2008. sprovedeno je ispitivanje njihove pojave i rasprostranjenosti. Pregled i sakupljanje uzoraka uljane tikve, kao i nekih drugih vrsta tikava, kao što su bundeva, muskatna i bizonska tikva i vrg sa simptomima virusnih zaraza, obavljeno je na više različitih lokaliteta gajenja uljane tikve u Vojvodini. Sakupljeni uzorci testirani su DAS-ELISA metodom primenom poliklonalnih antiseruma specifičnih za detekciju u svetu šest ekonomski najznačajnijih virusa tikava: virusa mozaika krastavca (Cucumber mosaic virus, CMV), virusa žutog mozaika cukinija (Zucchini yellow mosaic virus, ZYMV), virusa mozaika lubenice (Watermelon mosaic virus, WMW), virusa mozaika bundeve (Squash mosaic virus, SqMV), virusa prstenaste pegavosti papaje (Papaya ringspot virus, PRSV) i virusa prstenaste pegavosti duvana (Tobacco ringspot virus, TRSV), koji se nalazi na A1 karantinskoj listi štetnih organizama u Srbiji.Identifikacija virusa u sakupljenim uzorcima ukazala je na prisustvo tri virusa, ZYMV, WMV i CMV, koji su se javili u pojedinačnim ili mešanim infekcijama. Njihova učestalost je po pojedinim godinama i lokalitetima bila različita. Tokom 2007. najčešće je dokazan WMV (94,2%), dok je 2008. godine prevalentan virus bio ZYMV (98,04%).Velika učestalost ZYMV u obe godine ispitivanja ukazala je na potrebu za brzom i pouzdanom molekularnom detekcijom ovog virusa. U toku ovih istraživanja razvijen je i optimizovan protokol za detekciju ZYMV primenom specifičnih prajmera CPfwd/CPrev i komercijalnih kitova za ekstrakciju ukupne RNA i RT-PCR. Korišćenjem ovih prajmera, kojim se amplifikuje deo genoma ZYMV kojim je obuhvaćen i gen za proteinski omotač, umnožen je DNK fragment dužine oko 1100 bp iz lišća zaraženih biljaka. Mada serološke metode i dalje imaju veliku prednost u primeni za masovna testiranja velikog broja uzoraka, razvijeni protokol molekularne detekcije, zbog visoke osetljivosti i specifičnosti predstavlja značajno poboljPestic. fitomed. (Beograd), 24 (2009) [85][86][87][88][89][90][91][92][93][94]

REZIMESmatra se da virus bronzavosti paradajza (Tomato spotted wilt virus, TSWV) ima najširi krug domaćina i da je jedan od najrasprostranjenijih biljnih virusa. Ovaj virus je odgovoran za brojne epidemije na različitim usevima u mnogim delovima sveta, a najčešće na povrću, duvanu i ukrasnim biljkama. Visoko polifagna priroda virusa, efikasnost prenošenja vektorima -tripsima, brzina kojom se stvaraju nove varijante virusa, kao i teškoće u kontroli vektora, čine TSWV jednim od najopasnijih biljnih virusa. Zbog ekonomske važnosti na širokom krugu domaćina, kao i interesantnih bioloških i molekularnih karakteristika, ovo je danas jedan od najproučavanijih biljnih virusa. Ovaj pregledni rad o virusu bronazavosti paradajza bliže objašnjava sve aspekte njegove biologije i sadrži savremene podatke o nekim njegovim osobinama koje se odnose na niz domaćina, simptomatologiju, molekularnu biologiju, odnos sa vektorom, kontrolu i dijagnozu oboljenja koje prouzrokuje.Ključne reči: Virus bronzavosti paradajza; ekonomski značaj; biologija; detekcija i identifikacija; kontrola UVODVirus pegavog uvenuća paradajza, poznatiji kod nas pod imenom virus bronzavosti paradajza (Tomato spotted wilt virus, TSWV) tipičan je predstavnik roda Tospovirus, familije Bunyaviridae i dugo je bio klasifikovan kao jedini član Tomato spotted wilt grupe (Matthews, 1979). U ovom rodu, pored TSWV, danas se nalazi veći broj virusa. Za sada je otkriveno Oboljenje prouzrokovano ovim virusom otkriveno je u Australiji kao pegavo uvenuće paradajza (Brittlebank, 1919), a već godinu dana kasnije pronađeno je u svim rejonima gajenja paradajza u Australiji (loc. cit. Parrela i sar., 2003). Posle toga, ovaj virus je pronađen na velikom broju vrsta biljaka širom sveta. Virusna priroda oboljenja utvrđena je 1930. godine (Samuel i sar., 1930).

REZIMEPouzdana detekcija fitopatogenih organizama ne podrazumeva samo razvijanje dovoljno osetljivih laboratorijskih tehnika za rutinsko testiranje. Bez obzira koliko primenjene metode bile osetljive, na njihovu pouzdanost presudno utiče pravilan izbor uzoraka koji će se testirati. Za virus bronzavosti paradajza (Tomato spotted wilt virus, TSWV), zbog neravnomerne distribucije u sistemično zaraženim biljkama domaćinima, prikupljanje i priprema uzoraka za testiranje predstavljaju kritični momenat od koga zavisi pouzdanost laboratorijske metode.Sprovedena su ispitivanja uticaja neravnomerne distribucije virusa u paradajzu, paprici i četiri vrste ukrasnih biljaka, kao najznačajnijim domaćinima ovog virusa u našoj zemlji. Pouzdanost detekcije virusa, u zavisnosti od njegove neravnomerne distribucije, utvrđi-vana je serološkim testiranjem lišća i plodova paradajza i paprike sa simptomima i simptomatičnog i asimptomatičnog mlađeg i starijeg lišća, kao i kruničnih listića ukrasnih biljaka. Iako je primenom ELISA metode TSWV dokazan u većini biljaka uključenih u eksperiment, obavljena testiranja ukazala su na neravnomernu distribuciju i različitu koncentraciju TSWV u različitim delovima biljaka. Prisustvo virusa nije moglo biti dokazano u određenom broju poduzoraka pripremljenih od zaraženih biljaka, plodova paradajza i paprike i starijeg lišća ukrasnih biljaka. Virus nije mogao biti detektovan ni u nekim ukrasnim biljkama i biljkama paradajza sa izraženim simptomima. Nasuprot tome, TSWV je dokazan u tri ukrasne biljke bez simptoma. Ispitivanja distribucije virusa u biljci ukazala su da se pouzdanost ELISA metode može postići uzorkovanjem ne samo mlađeg lišća ukrasnih biljaka, već pripremom zbirnog uzorka sa što više listova ili ispitivanjem većeg broja poduzoraka biljke koja se testira. S obzirom na malu mogućnost detekcije TSWV u plodovima paradajza i paprike, utvrđivanje zaraženosti ovih biljaka treba obaviti testiranjem lišća.Pored toga, dobijeni rezultati ukazuju da je u slučaju pojave negativnih rezultata testiranjem uzoraka sa karakterističnim simptomima na poznatim domaćinima, potrebno ponoviti testiranje osetljivijim metodama od ELISA. Dobijeni rezultati značajni su kao smerni-