“To identify and understand oneself”. Polish Romantic thought on national awarenessThe awareness factor commonly termed as “national awakening,” in the Polish Romantic reflection was considered the utmost determinant of national maturity of  community. In the opinion of Polish romantics, national awareness seen in a broader societal sense was a relatively new phenomenon (for some authors it originated in the late 18th century, for others in the early 19th century). Earlier, the nation did exist but it was not firmly established and  remained “salient.” On the basis of the 19th century sources, this article analyses some major topics of the Romantic period discourse on nation. These issues included, first of all, the meaning of national awareness and understanding of this idea as time progressed. Moreover, questions concerned the exact moment when a conscious picture of a national community came to exist, thus certifying that a mature form of nation finally originated. Moreover, this romantic discussion concerned spatial conditions of the development of national awareness (dependence of the distance from the national centre) and focused on social acceptance of this idea. According to romantic authors, the process of self-definition of a nation consisted of two stages. First, national identification was not intellectual but sensual; only at a later and more sublime stage; mature national awareness came to exist. As far as a more practical aspect of this issue goes, the contemporary aim was to expand national awareness gradually so that it could possibly be experienced by all members of nation, and not only by its political and intellectual elites. „Rozpoznać i zrozumieć siebie”. O świadomości narodowej w polskiej myśli romantycznejW polskiej refleksji romantycznej czynnik świadomościowy, który powszechnie określano terminem „narodowego przebudzenia”, był nadrzędnym wyznacznikiem dojrzałości narodowej wspólnoty. Zdaniem polskich romantyków świadomość narodowa w szerszym zakresie społecznym była stosunkowo nowym zjawiskiem (dla jednych autorów koniec XVIII wieku, dla innych początek XIX stulecia). Wcześniej naród istniał, ale jako byt nie do końca ukształtowany, pozostający w „uśpieniu”. W artykule, w oparciu o źródła z epoki, przeanalizowano najistotniejsze motywy w romantycznym dyskursie dotyczącym omawianej kwestii. Chodziło przede wszystkim o rozumienie pojęcia świadomości narodowej, jego kształtowanie się w czasie, w tym o ustalenie „momentu” pojawienia się świadomego wyobrażenia wspólnoty narodowej w szerszym zakresie, które niejako sankcjonowało powstanie jej dojrzałej formy. Istotnym wątkiem w dyskusji było także dostrzeżenie przestrzennego uwarunkowania rozwoju narodowej świadomości (w zależności od oddalenia od narodowego centrum), jak również problem związany ze społecznym zakresem tej wizji. Analizowano proces samopoznania narodowego, który zgodnie z ówczesnym przeświadczeniem realizował się dwuetapowo. Najpierw rozpoznanie i utożsamienie ze wspólnotą odbywało się poprzez bezrefleksyjne odczuwanie, a następnie dokonało się samopoznanie wyższe, czyli wyrobienie dojrzałej idei narodowej. W wymiarze bardziej praktycznym chodziło o stopniowe rozszerzenie narodowej świadomości, aby poczucie wspólnoty objęło możliwie wszystkich członków narodu, a nie tylko jego polityczno-umysłowe elity.

The notion of administrative law and science of administrative law in the concept of V.E. OrlandoThe purpose of this article is to demonstrate the influence of German writers, first of all the pandectists, on the thought of V.E. Orlando and the role they played. Orlando was the founder and constructor of Italian public law scholarship. The paper is based on the research of F. Longchamps de Bérier, but also M.S. Giannini, A. Sandulli and S. Cassese. The article describes three issues-problems. The first concerns the reasons for and conditions of the study of V.E. Orlando, particularly historical conditions. The second focuses on the principal theses of his manifesto. The last question is dedicated to one of the major handbooks of administrative law by this author — Principi di diritto amministrativo. The results confirm the opinion of F. Longchamps de Bérier and S. Casses, that the conception of V.E. Orlando was the determinant of the pandectists thought.

“Race or Tribe”: Problems with Nomenclature in the Early Days of Polish Anthropology This article presents the early stage of shaping Polish terminology connected with the human science, the origins of man and differentiation of humankind in the period when anthropology only began to separate from natural history, and its representatives attempted to make the scope of their research clear and distinct. This process of organising the organic world within the classification systems created for this purpose, including divisions of the mankind on the basis of physical and cultural features of people, was accompanied by an effort to unify scholarly nomenclature and establish a “systematic language”. This was a slow and often chaotic phase because scholars did not object to inconsistent nomenclature at all. In works popularising knowledge and in journalism even more disinformation appeared.The notion of race was accepted as a superior category that was to show a complexity of terms reflecting the divisions of the human kind. This term, from the second half of the eighteenth century used in Western literature to denote individual physical types of man, in the Polish writings was little known and as a rule other notions were in common use instead. Plenty of meanings, diverse and arbitrary application of notions made it necessary to organise this chaos and explain the most typical categories that the Polish authors of the Enlightenment and Romantic periods started to apply in order to describe the diversity of the human world. „Rasa czyli plemię”. Problemy z nomenklaturą u początku polskiej antropologiiW artykule zaprezentowano początki kształtowania się polskiej terminologii związanej z nauką o człowieku, jego pochodzeniu i zróżnicowaniu, w okresie, kiedy antropologia dopiero zaczynała wyodrębniać się z historii naturalnej, a jej przedstawiciele próbowali doprecyzować zakres badanego przedmiotu. Procesowi uporządkowania świata organicznego w ramach powstałych systemów klasyfikacyjnych, w tym podziałów rodzaju ludzkiego ze względu na cechy fizyczne i kulturowe, towarzyszyło ujednolicenie nazewnictwa naukowego, tworzenie „języka systematycznego”. Jego powstawanie dokonywało się powoli, często chaotycznie za sprawą samych badaczy, którym nie przeszkadzała nomenklaturowa niekonsekwencja. Jeszcze większa dezinformacja panowała w pracach popularyzujących wiedzę i publicystyce.Za kategorię nadrzędną, która posłużyła do ukazania złożoności formowania się terminów związanych z podziałami ludzkości, przyjęto pojęcie rasy. Termin ten, używany w literaturze zachodniej do opisów odrębnych typów fizycznych człowieka od drugiej połowy XVIII wieku w piśmiennictwie polskim był słabo upowszechniony i konsekwentnie zastępowany innymi określeniami. Bogactwo znaczeń, różnorodność i dowolność ich stosowania zrodziły potrzebę uporządkowania tego pojęciowego zamieszania i wyjaśnienia najbardziej typowych kategorii, które służyły polskim autorom formacji oświeceniowej i romantycznej do opisów zróżnicowania świata ludzkiego.

W artykule poddano analizie najwcześniejszy okres kształtowania się nowoczesnych nauk o człowieku, jego naturze, genezie oraz zróżnicowaniu fizycznym i kulturowym w refleksji polskiej. Ten kilkuetapowy proces rozpoczął się w momencie, gdy pod wpływem idei europejskiego oświecenia i rozwoju nauk przyrodniczych wzrosło zainteresowanie człowiekiem z nowej perspektywy, wolnej od religijnego determinizmu. Pionierskie poszukiwania świeckiego ujęcia łączyły kreacjonizm i tradycję biblijną z racjonalnym podejściem opartym na osiągnięciach z zakresu historii naturalnej, językoznawstwa, filozofii, historii i krytyki biblijnej. W kolejnym etapie historia naturalna była już odrębną nauką z doprecyzowanym zakresem badań obejmującym, obok mineralogii i botaniki, zoologię, w tym naukę o człowieku ujmowaną z perspektywy biologicznej. Pierwsze i nieliczne opinie o antropologii opisywały ją jako naukę dopiero wyodrębniającą się z historii naturalnej, badającą człowieka zarówno w aspekcie fizycznym, jak i moralnym. Po 1831 r. nauki o człowieku kształtowały się w odmiennych realiach, gdy ośrodki naukowe, z przodującym w zakresie historii naturalnej Uniwersytetem Wileńskim, uległy likwidacji. Pod wpływem idei romantycznych propagowano pogląd o wyższości więzi umysłowych nad fizycznymi, zespolenia duchowego nad pokrewieństwem krwi, kultury nad biologią. Akcent w rozważaniach o człowieku przeniesiono z dominującej pod koniec XVIII i na początku XIX w. historii naturalnej na kwestie związane z umysłowością i kulturą. Rozwój wiedzy przyrodoznawczej, ale i humanistyki doprowadził do wyodrębnienia się nowych kierunków i obszarów badań, które wcześniej wchodziły w zakres historii naturalnej i historii. Oceniano, że badania nad człowiekiem wymagają łączenia rozmaitych metod, współpracy uczonych wielu nauk, ale bez utraty ich odrębności. Ten pionierski okres trwał do początku lat 60. XIX w., gdy antropologia stała się na ziemiach polskich dyscypliną akademicką.