Lata 40. XIX wieku to okres wyjątkowo ożywionej debaty nad tożsamością narodu polskiego. Rozprawa Karola Libelta O miłości ojczyzny, wydana w poznańskim czasopiśmie Rok w 1844 r., jest jednym z reprezentatywnych przykładów ideowego fermentu tego czasu. W rozprawie autor formułuje zasadnicze pytanie o kształt i charakter narodu jako wspólnoty wartości. Redefiniuje jednakże kluczowe dla tematu pojęcia takie jak ojczyzna i patriotyzm. Postuluje konieczność precyzyjnego formułowania ról społecznych i zadań, których realizacja ma służyć odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Libelt akcentuje kwestię nierozłączności narodu i państwa, stąd w komentowanej rozprawie pytania o podmiotowość narodu są ściśle powiązane z pojęciem bytu politycznego i refleksją nad jego partykularną, ale i uniwersalną misją w dziejach. W stosunkowo rzadko komentowanej i niedoinwestowanej badawczo rozprawie Karola Libelta wybrzmiewa także koncepcja zmiany struktury polskiego społeczeństwa. Libelt jako pierwszy polski intelektualista sformułował definicję inteligencji jako grupę ludzi wykształconych, posiadających specjalne kompetencje i kluczową rolę do odegrania w dążącym do samookreślenia narodzie. Na barkach inteligencji, rozumianej przez filozofa jako awangarda narodu, ciąży odpowiedzialność szerzenia oświaty, kształcenia ludu i propagowania postaw zmieniających jego ograniczający szansę ewentualnych reform światopogląd. Libelt określa inteligencki etos jako zespół wartości i zasad mających moc wzorotwórczą. Szczególnym znamieniem inteligenckiego projektu patriotyzmu czyni zaś pojęcie służby drugiemu człowiekowi i poświęcenia dla dobra wspólnoty, dla ojczyzny. Przez miłość ojczyzny rozumie m.in. przywiązanie do ziemi, praktykowanie obyczajów, kultywowanie tradycji, dbanie o piękno języka, znajomość narodowej literatury, poszanowanie praw i obywatelskich obowiązków, etc. Wielkim walorem rozprawy Libelta pozostaje łączenie perspektywy historiozoficznej z problematyką etosu grupy kierowniczej, co daje rezultat w postaci refleksji o charakterze socjologicznym, podbudowanej romantycznym maksymalizmem moralnym.

Onticism of the nation in Cyprian Norwid’s thoughtThe article originates from a larger scale study dealing with the Polish nation and identity in Norwid’s writings. The author exposes the poet’s attention to the philosophy of history and underscores the constant presence of threads linking the Polish affairs with the history of the humankind in Norwid’s poetic and journalistic works. This piece argues that Norwid in his reflection on the nation assumes understanding of the essence of the nation’s being in categories of ethos.

‘Gusła nasze moc straciły’. Does contemporary culture ask Dziady serious questions?Review of a theatre spectacle: Adam Mickiewicz, Dziady, parts I, II and IV and the poem Upiór, directed by Michał Zadara, Teatr Polski in Wrocław, premiere on 14th February 2014.The review article discusses Dziady, część I, II i IV and the poem Upiór directed by Michał Zadara. The spectacle is part of a bigger project realised at Teatr Polski in Wrocław in 2014–2016. The article attempts to reconstruct the director’s idea of a stage version of Mickiewicz’s drama, which is regarded in Polish culture as a symbolic work constituting Polish identity. Furthermore, the author asks a number of questions about the condition of the contemporary culture that seems to be a culture of exhaustion, and also about this culture’s dispositions and capabilities employed when reinterpreting the romantic masterpiece.

Wstęp 7 MISTRZ POETYCKI Michał Kuziak, Mickiewicz -dyskurs mistrza? 11 Agnieszka Ziołowicz, Mistrz rozmowy. O wypowiedziach przygodnych Adama Mickiewicza 24 Karol Samsel, Mickiewicz wśród filomatów. U źródeł genezy roli Mickiewicza przewodnika 50 Tomasz Jędrzejewski, Zanim został wieszczem 63 Ewa Szczeglacka-Pawłowska, Mądrość wywiedziona z baśni. O cudowności romantycznej w świetle koncepcji estetycznych Adama Mickiewicza 72 Jerzy Borowczyk, Krzysztof Skibski, Dwie lekcje przyrody. Poetyckie wykłady w "Drodze do Rosji" (III części Dziadów) i w "Mateczniku" (Pan Tadeusz) 8 4 Olaf Krysowski, Mickiewicz -przewodnik w sporze o pochodzenie języka 96 Jarosław Ławski, Mickiewicz wobec przekładów Biblii na języki narodowe 110 Dariusz Seweryn, Obraz barbaricum w I kursie Literatury słowiańskiej i Pierwszych wiekach historii polskiej 128 Zbigniew Kaźmierczyk, Adam Mickiewicz -słowiański improwizator 150 Magdalena Saganiak, Struktura wiedzy ludzkiej według Mickiewicza 161 MISTRZ POLITYCZNY

1 Trzeba wiedzieć, że to jest Sopliców choroba, Że im oprócz Ojczyzny nic się nie podoba. Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz 2 M apa emigracyjnych kierunków obieranych przez dziewiętnastowiecznych poetów, pisarzy i myślicieli tej epoki jest bardzo bogata 3 . Przecinają się one w wielu punktach, ogniskując życie polskiej emigracji w wielkich ośrodkach, takich jak Paryż, Londyn, Rzym, Berlin, Monachium, czasem nieco w cieniu pozostawiając miasta, w których Polacy utworzyli pomniejsze, lecz nie zawsze mniej żywotne wspólnoty. Taki casus -miasta, w którym Polacy bywali od zawsze, motywowani różnymi względami, lecz nie zawsze odgrywającego rolę intelektualnego czy politycznego centrum -bez wątpienia stanowi Florencja 4 . To tu Teofil Lenartowicz spędził część swojego życia, roz-1 Wyrażenia "widnokrąg sprawy polskiej" używa Jan Nowakowski, najwybitniejszy badacz twórczości Lenartowicza, opisując działania podejmowane przez poetów i pisarzy, mające na celu podtrzymanie ducha narodowego na emigracji. 2 A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, w: tegoż, Dzieła. Wydanie Rocznicowe, t. 4: Pan Tadeusz, oprac. Z.J. Nowak, Warszawa 1998, s. 95, w. 622-623. 3 Zob. J. Maciejewski, Mała emigracja (1864-1914). Próba uporządkowania problematyki, w: tegoż, Obszary i konteksty literatury, Warszawa 1998, s. 184-194. Por. J.W. Borejsza, Emigracja polska po powstaniu styczniowym. 150 lat później, w: tegoż, Piękny wiek XIX, Warszawa 2010, s. 134-142. 4 Podróże Polaków do Włoch niemalże zawsze uwzględniały na trasie pobyt we Florencji. Obszernie podejmuje ten wątek Małgorzata Wrześniak w pracy Florencja-muzeum. Miasto i jego sztuka w oczach polskich podróżników (Kraków 2013). Zob. też: J. Macie-