Aim: The aim of this study was to investigate the relationship between nutritional habits, lifestyle, anxiety, and coping strategies. Background: Anxiety is an underestimated and often undiagnosed subclinical disorder that burdens the general public of modern societies and increases illness suscentibility. Methods: The study group consisted of 693 individuals living in Peloponnese, Greece. A standardized questionnaire that consists of the dietary habits and lifestyle questionnaire, the trait Anxiety STAI-X-2 questionnaire and the brief-COPE questionnaire, was used. Principal components analysis identified the factors from the questionnaires, and stepwise multivariate regression analysis investigated their relationships. Results: Weekly consumption of fruits, tomatoes, salads and lettuce, together with Εmotional/Ιnstrumental support, Denial/Behavioural disengagement, substance use and self-blame, was the most important predictors of anxiety scores. Positive reframing/Humour and Acceptance/Planning are also associated with the Positive STAI factor and decreased anxiety scores. Conclusion: Healthy nutritional habits, comprised of consumption of salads and fruits, together with adaptive coping strategies, such as Positive reframing/Humour and Active problem solving, may provide the most profound improvement in the anxiety levels of a healthy population in Peloponnese, Greece.

No abstract

Εισαγωγή: Το άγχος είναι μια παθολογική κατάσταση που λειτουργεί ως μηχανισμός προειδοποίησης για πιθανό επερχόμενο κίνδυνο. Το στρες είναι μια βασική ανθρώπινη εμπειρία και ενυπάρχει σε όλες τις παθολογικές και μη παθολογικές καταστάσεις. Σε υπερβολικό βαθμό όμως το στρες αποτελεί νοσηρή εκδήλωση, χαρακτηριστική διαταραχή της προσαρμοστικής ικανότητας του ανθρώπου. Όλα τα άτομα εναλλάσσουν ευχάριστες ή δυσάρεστες στιγμές, βιώνουν άγχος, στρες, ενώ η ένταση αυτών των εμπειριών ποικίλει. Κάθε άτομο έχει και τους δικούς του τρόπους, στρατηγικές για να διαχειρίζεται το άγχος/στρες και να αντιμετωπίζει τις συνθήκες που το προκαλούν.Στο σύγχρονο τρόπο ζωής, το ψυχοκοινωνικό στρες και το άγχος συνδέονται στενά με προβλήματα ψυχικής και σωματικής υγείας. Η έκθεση σε υπερβολικό και χρόνιο στρες, μπορεί να αυξήσει το αλλοστατικό φορτίο και να θέσει, όλες τις ηλικιακές ομάδες, με σημαντικούς κινδύνους για την υγεία. Η ευπάθεια του άγχους εξαρτάται από τη γενετική παραλλαγή, αλλά η συνεχιζόμενη αλληλεπίδραση με το περιβάλλον, μπορεί να τροποποιήσει τις απαντήσεις ενός ατόμου στις αντιξοότητες, τόσο με τοξικό όσο και με τρόπο που προάγει την υγεία. Οι αντιξοότητες σε νεαρή ηλικία, η αρχιτεκτονική του εγκεφάλου και η πλαστικότητα, οι ευάλωτοι γονότυποι και τα εξατομικευμένα πρότυπα φυσικής κατάστασης και διατροφής, μπορεί να ενορχηστρώσουν ένα προφίλ ανθεκτικότητας στο στρες ή στην έλλειψή του. Πολλοί γονιδιακοί τόποι και περιοχές του εγκεφάλου συνδέονται με τη φυσική κατάσταση και τα θρεπτικά συστατικά, προκειμένου να ασκήσουν εξατομικευμένες προσαρμοστικές ή δυσπροσαρμοστικές αντιδράσεις στους στρεσογόνους παράγοντες της ζωής, που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά, τόσο τη ψυχική όσο και τη σωματική υγεία. Η σωματική άσκηση και η υγιεινή διατροφή θεωρούνται σημαντικά εργαλεία παρέμβασης για την προώθηση της υγείας και έχουν αποδειχθεί προηγουμένως ότι διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην αντιδραστικότητα του στρες.Σκοπός: Κύριος σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν ο προσδιορισμός των βιολογικών, περιβαλλοντικών και γενετικών παραγόντων και η αποτελεσματικότητά τους στη διαχείριση του άγχους/στρες σε μια ομάδα εθελοντών του πληθυσμού των νομών Λακωνίας και Μεσσηνίας. Μεθοδολογία: Η παρούσα διατριβή διαχωρίστηκε σε τρείς υπομελέτες: 1) Η πιλοτική μελέτη που αφορούσε δείγμα 100 ατόμων, για τη στάθμιση και τον έλεγχο λειτουργίας των ερωτηματολογίων σε ελληνικό πληθυσμό, 2) Η συγχρονική μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 701 ατόμων, με ποσοστό ανταποκρισιμότητας (98.8%), και 3) Η Μελέτη Παρέμβασης που αφορούσε δείγμα 86 εθολοντών, στους οποίους δόθηκαν οδηγίες, είτε για αερόβια άσκηση διάρκειας μισή ώρα / 3 φορές την εβδομάδα, είτε διατροφή συντήρησης μεσογειακού τύπου εξειδικευμένη ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε φύλου, είτε ήταν στην ομάδα ελέγχου. Όλα τα άτομα της μελέτης συμπλήρωσαν τα εξής ερωτηματολόγια: 1) Ερωτηματολόγιο διατροφής και τρόπου ζωής. (Kargakou, 2015), 2) Η Κλίμακα Άγχους του Spielberger, STAI-GR.X-2. (Spielberger, 1983), 3) Η Κλίμακα Άγχους του Hamilton. (Hamilton, 1976), 4) To Ερωτηματoλόγιο Προσανατολισμών στην Αντιμετώπιση Προβλημάτων, η σύντομη έκδοση. (Brief-COPE, Carver, 1997). Επίσης, η Μελέτη Παρέμβασης αφορούσε δύο φάσεις πριν την παρέμβαση και 1 μήνα μετά την παρέμβαση, κατά τις οποίες εκτός από τη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων έγιναν α) βιοχημικές αναλύσεις: σάκχαρο, ουρικό οξύ, ουρία, χοληστερίνη (LDL & HDL χωριστά), τριγλυκερίδια, κρεατινίνη, ολική χολερυθρίνη, άμεση χολερυθρίνη, λευκώματα, αλβουμίνη, SGOT/AST, SGPT/ALT, γ-GT, CK, CK-ΜΒ, σίδηρος, ασβέστιο, φώσφορος, μαγνήσιο, κάλιο, νάτριο, αλκαλική φωσφατάση, LDH, CRP, β) μετρήθηκαν τα κυκλοφορούντα επίπεδα της σεροτονίνης, και της κορτιζόλης με ELISA και γ) προσδιορίστηκε το αλλήλιο [το μακρύ (L) και το βραχύ (S)] του πολυμορφισμού για τον υποκινητή του γονιδίου μεταφορέα της σεροτονίνης 5‐HTTLPR στο DNA των εθελοντών συμμετεχόντων. Σε όλες τις μελέτες διεξήχθει στατιστική ανάλυση με το στατιστικό πακέτο IBM SPSS Statistics 26.0 και ορίστηκε το όριο σημαντικότητας με p ≤0.05. Αποτελέσματα: Η αξιοπιστία και η εγκυρότητα όλων των ερωτηματολογίων μαζί εξακριβώθηκε από την πιλοτική μελέτη (συντελεστής αξιοπιστίας a του Cronbach για ερωτηματολόγιο διατροφής/τρόπου ζωής 0.812, για STAI-X-2 0.710, για HAM-A 0.880 και για το Brief COPE 0.806). Η συγχρονική μελέτη, ανέδειξε ότι η εβδομαδιαία κατανάλωση φρούτων, ντοματών, σαλατών και μαρουλιού, μαζί με τη συναισθηματική/έμπρακτη υποστήριξη, την άρνηση/συμπεριφορά απεμπλοκής, τη χρήση ουσιών και την αυτοευθύνη, ήταν οι σημαντικότεροι παράγοντες πρόβλεψης των βαθμολογιών άγχους. Η θετική επανεκτίμηση/χιούμορ και η αποδοχή/σχεδιασμός, σχετίζονται επίσης με τον θετικό παράγοντα STAI και τις μειωμένες βαθμολογίες άγχους. Σχετικά με τα αποτελέσματα της μελέτης παρέμβασης, βρέθηκε ότι η συμμετοχή σε ένα από τα δύο προγράμματα παρέμβασης (άσκηση ή διατροφή) προκάλεσαν σημαντική μείωση του άγχους, όπως αυτό εκτιμήθηκε από το ερωτηματολόγιο για το χαρακτηριστικό STAI (trait STAI) και το εργαλείο ΗΑΜ-Α και ότι οι βελτιώσεις αυτές ήταν σχετιζόμενες με τις παρεμβάσεις, καθώς κάποιοι παράγοντες αυτών μειώθηκαν σημαντικά μόνο στις ομάδες παρέμβασης και όχι στην ομάδα ελέγχου. Η άσκηση ήταν πιο ωφέλιμη, καθώς βελτίωσε τα επίπεδα της ουρίας, της κρεατινίνης, των λευκωμάτων, καθώς και της ολικής και άμεσης χολερυθρίνης, τα επίπεδα του STAI και του HAM-A και αύξησε τη χρήση της θετικής επανεκτίμησης/χιούμορ και της αποδοχής/σχεδιασμού. Η διατροφική παρέμβαση επίσης βελτίωσε τα επίπεδα της κρεατινίνης και της άμεσης χολερυθρίνης, τα επίπεδα του STAI και του HAM-A και αύξησε τη χρήση της θετικής επανεκτίμησης/χιούμορ. Επιπλέον, οι φορείς του L αλληλίου που ακολούθησαν την άσκηση έκαναν μεγαλύτερη χρήση της θετικής επανεκτίμησης/χιούμορ μετά την παρέμβαση και σε σύγκριση με την ομάδα της διατροφής, αναδεικνύοντας την ευεργετική συνέργεια του γονότυπου ανάλογα με το είδος της παρέμβασης. Παρόλο λοιπόν που το S αλλήλιο συσχετίστηκε με δυσμενέστερα ως προς το άγχος χαρακτηριστικά (υψηλότερα επίπεδα STAI και αρνητικού STAI) και υψηλότερη χρήση της άρνησης/συμπεριφορά απεμπλοκής στους συμμετέχοντες της παρούσας μελέτης, αυτά μπόρεσαν να μετριαστούν και στην περίπτωση των ατόμων των δύο παρεμβάσεων να μειωθούν σημαντικά σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου.Συμπεράσματα: Οι υγιεινές διατροφικές συνήθειες, που συνίστανται από την κατανάλωση σαλατών και φρούτων, σε συνδυασμό με τις προσαρμοστικές στρατηγικές αντιμετώπισης, όπως η θετική επανεκτίμηση/χιούμορ και η αποδοχή/σχεδιασμός, μπορούν να δώσουν την πιο βαθιά βελτίωση στα επίπεδα άγχους/στρες ενός υγιούς πληθυσμού στην Πελοπόννησο. Η άσκηση φάνηκε να είναι πιο ωφέλιμη, καθώς επηρέασε περισσότερες παραμέτρους σε σύγκριση με τη διατροφή και οι βελτιώσεις αφορούσαν τόσο παράγοντες του μεταβολισμού, όσο και τους θετικούς παράγοντες της διαχείρισης του άγχους/στρες. Παράλληλα, η παρουσία του L αλληλόμορφου για τον πολυμορφισμό 5-HTTLPR, προσέδωσε μεγαλύτερη βελτίωση στην παρέμβαση της άσκησης, αυξάνοντας σημαντικότερα τη χρήση της θετικής επανεκτίμησης/χιούμορ. Αντίστοιχα, επιβεβαιώθηκε η συσχέτιση του S αλληλίου με δυσμενέστερα ως προς το άγχος χαρακτηριστικά, ωστόσο ακόμα και στα άτομα αυτά δε μειώθηκε η ικανότητά τους να βελτιώσουν το άγχος τους με τις παρεμβάσεις της άσκησης και της διατροφής. Η παρούσα μελέτη, αναδεικνύει την ικανότητα της απαρτίωσης των ατόμων με εργαλεία ωφέλιμα ως προς την υγεία τους, όπως ήπιες αλλαγές στη διατροφή και την άσκηση, για τη βελτίωση και τη χρήση θετικότερων, ως προς το καθημερινό άγχος/στρες, τρόπων διαχείρισης, ακόμα και σε ῾ευαίσθητα γενετικά῾ άτομα.Λέξεις κλειδιά: άγχος, στρες, διατροφή, φυσική δραστηριότητα, πολυμορφισμός του υποκινητή του γονιδίου μεταφορέα σεροτονίνης, στρατηγικές αντιμετώπισης