This article traces the development of the concept of homo oeconomicus, a fundamental principle of mainstream economics. The concept is compared against alternative approaches proposed by representatives of other schools of thought such as heterodox economics, behavioural economics and neuroeconomics. Special attention is paid to the Resourceful, Evaluative, Maximising Man (REMM) model, which seems to be a missing link between homo oeconomicus and homo moralis. It is simultaneously assumed that the narrow interpretation of homo oeconomicus as a being solely guided by self-interest is oversimplified and that this kind of paradigm may be harmful to society in the real world. The article was written on the basis of a content analysis of literature. For the purposes of the research, both descriptive and interdisciplinary methods were employed. As a result of the conducted analysis, a conclusion was drawn that the explanation of economic behaviours requires a more holistic and dynamic approach. The incompleteness and inadequacy of the paradigm of homo oeconomicus were highlighted. It was noted that the rationality of the economic man results not only from concern for self-interest but also from his embeddedness in society and culture. The study showed that economic behaviour is context-dependent and additionally determined by morality derived from social and religious systems. In conclusion, it was emphasised that the economic man cannot be reduced to a machine concentrating on his own material well-being. The morality of an individual making choices in a world of scarcity is inevitably subject to assessment.

Autorzy proponują inne od dotychczasowych, znacznie szersze podejście do równowagi gospodarczej, oparte na osiągnięciach różnych nurtów badań nad rolą instytucji w życiu gospodarczym i społecznym. Rozważania te są zarazem refleksją metodologiczną i filozoficzną nad stanem nauk ekonomicznych, zwłaszcza w odniesieniu do podstaw ładu instytucjonalnego gospodarki i życia społecznego. Mają one charakter interdyscyplinarny, bowiem tylko takie podejście może być właściwe w wyjaśnianiu złożonych, systemowych uwarunkowań funkcjonowania gospodarki i jej rozwoju. W odróżnieniu od dominujących koncepcji równowagi gospodarczej w ujęciu ekonomii neoklasycznej, które zakładają stałość ram instytucjonalnych rynku i decydującą rolę mechanizmów rynkowych w kształtowaniu równowagi gospodarczej, instytucjonalna koncepcja równowagi zakłada jej wielowarstwową strukturę oraz komplementarność instytucji zakorzenionych społecznie, o różnej trwałości, zasięgu i genezie. Teoria równowagi instytucjonalnej wyjaśnia, dlaczego gospodarki i społeczeństwa nie popadają w ruinę mimo dotkliwych nierównowag mikro- i makroekonomicznych, pojawiających się co jakiś czas (czasem cyklicznie). Ta teoria jest także bardziej użyteczna niż wiele innych w wyjaśnianiu przyczyn upadku nie tylko systemów ekonomicznych, ale też cywilizacji.

W 1989 roku w Polsce, a następnie w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej, rozpoczął się historyczny proces przechodzenia od gospodarki centralnie kierowanej do gospodarki rynkowej. Okres 25 lat od zapoczątkowania przeobrażeń systemów ekonomicznych w tej części Europy, jaki minął w 2014 roku, skłania do naukowej refleksji nad procesem kształtowania się ładu społeczno-gospodarczego w krajach starego kontynentu. Analizy problemu można dokonać z perspektywy historyczno-ekonomicznej. W kontekście ćwierćwiecza zmian jednym z bardziej interesujących zagadnień badawczych, wymagającym skrupulatnej analizy, staje się kwestia: w jakim stopniu budowa nowego porządku ekonomicznego opierała się na zasadach liberalizmu, a w jakim na doktrynach interwencjonistycznych? Odpowiedzi na tak sformułowane pytanie postanowili udzielić uczestnicy konferencji pt.: Liberalizm czy interwencjonizm? Kształtowanie ładu społeczno-gospodarczego w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1989-2014. Była to II konferencja naukowa z cyklu "Rozwój społeczno-gospodarczy w teoriach ekonomicznych". Z inicjatywą jej przygotowania wystąpiły: Katedra Skarbowości, Zakład Systemów Ekonomicznych i Klub Austriackiej Szkoły Ekonomii na Wydziale Ekonomii i Zarządzania Uniwersytetu w Białymstoku (WEiZ UwB). Patronat nad konferencją objęli: Dziekan WEiZ Prof. zw. dr hab. Henryk Wnorowski, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne oraz Forum Obywatelskiego Rozwoju. Wśród uczestników konferencji znaleźli się przedstawiciele wielu ośrodków naukowych zarówno z Polski, jak i z zagranicy. Międzynarodowy zespół ekonomistów i historyków gospodarczych podjął próbę diagnozy istoty zmian gospodarczych w Europie. Nie ulega wątpliwości, że dokonały się one pod wpływem dwóch, będących w opozycji do siebie, doktryn ekonomicznych: liberalizmu gospodarczego oraz interwencjonizmu. Podczas obrad podkreśliła to stuosobowa grupa uczestników konferencji, spośród których ponad siedemdziesięciu przygotowało referaty. Ich problematyka obejmowała różne sfery zmian w gospodarce, w równej mierze teoretyczną, jak i praktyczną. W trakcie dwóch dni obrad uczestnicy dyskutowali w ramach zaprojektowanych bloków merytorycznych (paneli dyskusyjnych), podzielonych na sesję plenarną oraz sesje tematyczne, z których wnioski przedstawili moderatorzy w podsumowaniu zorganizowanego spotkania naukowego. Konferencję zaszczycił obecnością gość honorowy-Prof. Leszek Balcerowicz, który wystąpił z referatem nt.: Ustrój, polityka, wzrost gospodarki. W sesji plenarnej, której przewodniczył Prof. zw. dr hab. Janusz Kaliński ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, znakomite wystąpienia zaprezentowali wybitni przedstawiciele nauki: Prof. zw. dr hab. Janina Godłów-Legiędź (Uniwersytet Łódzki), która wygłosiła referat nt.: Transformacja ustrojowa z perspektywy racjonalności konstruktywistycznej i ekologicznej; Prof. zw. dr hab. Jerzy Wilkin (Uni

The article investigates the significance of time, the nature of capital, and the role of technological progress in economic processes. The presented analysis of the three economic categories makes use of the theoretical achievements of notable representatives of the Austrian School of Economics, for whom a creative entrepreneur was the main protagonist of the interactions taking place in the economy. The above-mentioned economic categories, taken together, are for him the foundation of human activity. The time factor is of great importance for man – individuals constantly analyse historical events so as to attain success in contemporary economic reality, and in the future. Capital is the basis for economic calculation, which underpins all entrepreneurial activity. Technological progress, which happens in time and requires considerable capital outlay, is the driving force of economic growth.

The paper is devoted to the issue of surveillance in capitalism (surveillance capitalism), a phenomenon which has spread in that socio-economic system since the beginning of the 21st century. We attempt to point out the harmfulness of information technologies developing in the wrong direction, carrying the ideas of dataism and post-truth, which increasingly colonize human living space. It turns out that the information (traces) that people leave while operating on the Internet is a source of predicting human behavior in the future (behavioral futures markets). Thus, for the most developed Internet enterprises in the world, they become a motive for violating what seem to be basic political rights, mainly freedom, property and security. As a result, under the influence of the disinformation often present on the Internet, people’s behavior may take the most socially undesirable forms, but desirable in the virtual world. The considerations in the paper are primarily theoretical. The descriptive method was used with elements of the conceptual analysis of surveillance capitalism in the context of dataism and post-truth.