Zasadniczy przedmiot artykułu stanowi analiza trzech powieści kryminalnych Stefana Kisielewskiego: Zbrodnia w Dzielnicy Północnej (1948), Wszystko inaczej (1986) i Zanim nadejdzie śmierć (1995). Pierwsza reprezentuje „klasyczną powieść kryminalną”; druga – „dzieło otwarte”, „postmodernistyczne”, „antykryminał”; trzecia – kryminał rzekomo niezakończony. Każdy z tych utworów, odmiennie odwołując się do kryminalnej narracji linearno-powrotnej i kryminalnego schematu fabularnego, do odmiennych też nieco celów strukturę powieści kryminalnej wykorzystuje, co najbardziej uwydatniają finałowe sekwencje zdarzeń. Stąd tytuł artykułu oraz przyjęta w nim metoda analizy, gdyż zarówno teoria powieści (kryminalnej), jak też teoria retoryki (klasycznej), obie podkreślają duże znaczenie narracyjnego i fabularnego finiszu, a retoryka pozwala dookreślić jego celowość, czyli pełnienie przezeń różnorakich funkcji, dzięki przywołaniu istotnych w komunikacji (także literackiej) kontekstów oraz konsytuacji. Poznawcze, wychowawcze i estetyczne, a więc perswazyjne funkcje powieści kryminalnej zależą m.in. od „otwartego” bądź „zamkniętego” kształtu zakończeń narracji i fabuły. Te zakończenia w przypadku każdego z oryginalnych, niesztampowych i wartościowych dzieł są w istocie niepowtarzalne.

Przedstawiana w tym artykule analiza nie stanowi standardowego opisu omówień prac naukowych, zwanych recenzjami, lecz ukazuje je w nietypowym ujęciu od strony aptum – wedle klasycznych zasad retoryki. Analiza ta obejmuje zarówno poziom tekstowy (inventio, dispositio, elocutio) oraz komunikacyjny, jak też uwarunkowania kontekstowe i konsytuacyjne – w celu wykazania perswazyjnego charakteru analizowanych recenzji, ze szczególnym uwzględnieniem właściwego retoryce, podwójnego odbiorcy perswazji: prymarnego i sekundarnego.

No abstract

W artykule podjęta została próba opisania sporu w teorii (literatury) na przykładzie polemiki Panów Profesorów Jakuba Z. Lichańskiego i Michała Rusinka. Publiczna dyskusja tych uczonych prowadzona była głównie na łamach najważniejszych periodyków polskiej humanistyki w początkach pierwszej dekady XXI wieku, a dotyczyła sposobu rozumienia retoryki, którą prof. Lichański pojmuje tradycyjnie, choć zarazem nowocześnie, natomiast prof. Rusinek ujmuje retorykę w wymyślnych kategoriach ponowoczesności. Metodę opisu tego sporu przewrotnie oferuje sama retoryka (klasyczna), która integruje tekstowy, komunikacyjny i kontekstowy aspekt każdej wypowiedzi, ukazując jej perswazyjną, czyli poznawczą, wychowawczą i estetyczną, funkcję. Nawet publikacji naukowej, zwłaszcza polemicznej.