Na początku 2016 r. w Litwie, za sprawą książki Rūty Vanagaitė Mūsiškiai, rozpoczęła się głośna debata publiczna dotycząca współudziału Litwinów w Zagładzie. Szerszy kontekst debaty wprowadza i przybliża Agnieszka Stawiarska w artykule Potrząsnąć społeczeństwem. O znaczeniu dla Litwy książki Rūty Vanagaitė Mūsiškiai. W licznych relacjach prasowych Vanagaitė porównywana była do Jana Tomasza Grossa, czy wręcz nazywana „litewskim Grossem”, zestawiana z Timothym Snyderem, oskarżana o finansowanie zarówno z Rosji, jak i z Izraela, zarzucano jej „nastawienie antylitewskie”, próbowano śledzić jej „pochodzenie”.

Strategie oporu wobec okupanta przede wszystkim kojarzone są z oporem zbrojnym, walką czy rozwiązaniem siłowym. Kulturowo opór przypisany jest mężczyźnie, jako temu, który przy pomocy siły fizycznej potrafi przeciwstawić się innemu mężczyźnie. Zgodnie z polityką nazistowską początku lat czterdziestych XX wieku, europejscy Żydzi zostali fizycznie odizolowani od reszty społeczeństwa i skazani na zagładę. Mimo to, w wielu zamkniętych dzielnicach żydowskich, do samego końca toczyła się walka zarówno o życie własne, jak i próby utrzymania przy życiu innych osób. Starania te jako prowadzone wbrew planom ówczesnych władz, identyfikuję jako opór. Artykuł ten jest więc próbą wskazania pewnych działań nie opartych na przemocy fizycznej, które mimo iż spełniają kryteria oporu – w tym przypadku cywilnego – jako opór nie są identyfikowane.

No abstract

W swoim artykule przeprowadzam analizę porównawczą dwóch postępowań dyscyplinarnych wszczętych przeciwko studentkom Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, Rywce Profitkier i Esterze Tajc, jeszcze przed wprowadzeniem getta ławkowego, które nie chcąc podporządkować się ówczesnej praktyce studenckiej, nie zajęły miejsca po lewej stronie sali wykładowej, a w końcu wysłuchały wykładu, stojąc pomiędzy ławkami. Analizę swoją osadzę w kontekście wydarzeń całego roku akademickiego 1936/1937, w którym to uniwersytet był zamknięty przez prawie trzy miesiące z uwagi na przemoc antyżydowską. Materiałem badawczym będą dokumenty dwóch postępowań dyscyplinarnych, których podstawą były zdarzenia mające miejsce w odstępie zaledwie jednego dnia, lecz, co najważniejsze, wydarzenia te miały podobny przebieg. Ze względu jednak na różne strategie obrane przez bohaterki sankcje, które spotkały je za niepodporządkowanie się ówczesnej praktyce wydzielania miejsc studentom i studentkom żydowskim, były znacząco odmienne.

Bombs in Vilnius: Radicalization of Antisemitic Attitudes and Practices Before World War IIOn the eve of the Holocaust Poland saw enormous acts of antisemitic violence in every aspect of everyday life. This article proposes an analysis of antisemitic acts and actions that under Polish rule took place in Vilnius. In early 1937, the city witnessed a wave of antisemitic bomb attacks. Vilnius violence is set in the context of pogroms in other cities, but it remains an example and a specific model of unconditional radicalization of both nationalist attitudes and practices among Poles from different classes and social strata. The study focuses on the participation of students, prospective or actual members of the intelligentsia, in this “festival of violence”, and analyzes those events within the concepts of pogrom and Victor Turner’s social drama. Bomby w Wilnie. Radykalizacja postaw i praktyk antysemickich przed II wojną światowąW przededniu Zagłady przez Polskę przetacza się fala przemocy antysemickiej o charakterze pogromowym, która widoczna jest w niemalże każdym aspekcie życia codziennego. Niniejszy artykuł przedstawia analizę aktów i działań antysemickich, które zdarzyły się w Wilnie pod rządami polskimi. Na początku roku 1937 miasto zmierzyło się z serią zamachów bombowych. Chociaż omówiona przemoc osadzona jest w kontekście sytuacji w innych miastach, pozostaje jednak i przykładem, i swoistym wzorem bezwarunkowej radykalizacji nacjonalistycznych postaw i praktyk wśród nieżydowskich Polaków i Polek pochodzących z różnych klas i warstw społecznych. Autorka koncentruje się w badaniach głównie na udziale studentów – przyszłych członków inteligencji – w tym „festiwalu przemocy” i analizuje opisywane wydarzenia w ramach koncepcji pogromu oraz Turnerowskiego dramatu społecznego.