The paper is focused on some aspects of experimental realism of Ian Hacking, and especially on his "manipulability" criterion of existence. The problem is here related to chemical molecules, the objects of interest in chemical research. The authors consider whether and to what extent this criterion has been applied in experimental practice of chemistry. They argue that "experimentation on" is a fundamental criterion of existence of entities in chemistry rather than "experimentation with". Some examples regarding studies of structures of complex compounds, taken from organic chemistry, are presented to support the authors' considerations. Chemists' laboratory practice depends strongly on the way that representations of entities on (or with) the experiments are used. The authors show that this point has not been given sufficient attention by the new experimentalists.

No abstract

Streszczenie. Wśród filozofów nauki panuje rozpowszechnione przekonanie, że spór o realizm nie wpływa w sposób istotny na praktykę badawczą nauk przyrodniczych, a postawa realistyczna jest naturalnym stanowiskiem epistemologicznym przyjmowanym przez przyrodników. W artykule podana jest argumentacja na rzecz tezy, że w naukach przyrodniczych są formułowane koncepcje teoretyczne, które wywołują wśród uczonych istotne kontrowersje poznawcze, które nie pozostają bez wpływu na ich praktykę badawczą. Rozważona zostanie teza Gastona Bachelarda, że przezwyciężenie przez daną dziedzinę nauki realistycznego 'obciążenia' jej aparatu konceptualnego ma istotny wpływ na jej rozwój. Prowadzone rozważania będą opierały się na analizie przykładów wziętych z praktyki badawczej chemii XIX i początku XX wieku, w której dyskutowano problem statusu poznawczego przekonań, dotyczących istnienia odniesień przedmiotowych takich pojęć, jak: atom (atom chemiczny), wzór strukturalny (formuła racjonalna) czy wiązanie chemiczne.Słowa kluczowe: spór o realizm, Gaston Bachelard, aparat konceptualny, atom chemiczny, wzór strukturalny, wiązanie chemiczne 1. Wstęp. 2. Wpływ postaw epistemologicznych uczonych na rozwój praktyki badawczej nauk przyrodniczych w ujęciu Gastona Bachelarda. 3. Analiza ewolucji wybranych pojęć nowożyt-nej i współczesnej chemii w kontekście konstytuowania się ich profili epistemologicznych. 3.1. Proces kształtowania się stanowiska racjonalizmu naukowego w odniesieniu do atomów chemicznych. 3.2. Konstytuowanie się racjonalnego podejścia do wzorów strukturalnych (formuł racjonalnych) jako reprezentacji struktur cząsteczek w kontekście sporów o ich poznawczą interpretację. 3.3. Spór o status poznawczy teorii wiązań chemicznych. 4. Zakończenie. WSTĘPJedna z centralnych kontrowersji współczesnej filozofii nauki dotyczy poznawczej i ontologicznej interpretacji wytworów badań naukowych. Sformułowano cały wachlarz stanowisk od skrajnego realizmu metafizycznego i teoriopoznawczego po instrumentalizm związany PAWEŁ ZEIDLER 148 [2] z antymetafizycznie zorientowanym pozytywizmem i neopozytywizmem. Na rzecz tych stanowisk i kontra nim podano bardzo wiele argumentów. Jednakże wśród filozofów nauki dominowało i dominuje przekonanie, że kontrowersja ta nie jest istotna dla praktyki badawczej nauk przyrodniczych, gdyż nie wpływa ani na sposób uprawiania badań naukowych, ani na uzyskiwane w tych badaniach rezultaty. Zdecydowana większość filozofów nauki uważa, że przyrodoznawcy, zwłaszcza eksperymentatorzy, są przekonani zarówno o prawdziwości praw i teorii naukowych, jak i co do istnienia przedmiotów teoretycznych przez nie postulowanych. Niekiedy podaje się uzasadnienie dla takiej opinii, twierdząc, że przyjmowanie przez uczonych postawy realistycznej sprzyja rozwojowi nauki 1 i ma wpływ na efektywność laboratoryjnej praktyki badawczej 2 . Gaston Bachelard był jednym z nielicznych filozofów nauki, któ-rzy uważali, że przezwyciężenie przez daną dziedzinę nauki realistycznego 'obciążenia' jej aparatu konceptualnego ma istotny wpływ na j...