The idea of the pentarchy directly expressed by Justinian I (527-565) – Novella 131 – is also perceptible in cartography. This paper examines the 41 medieval and early modern world maps in the context of the vignettes of the pentarchy. From the above analysis shows that almost every map from this period had a vignette of Jerusalem and 37 maps have a vignette of Rome. But only 28 maps have a vi­gnette of Alexandria, 24 maps have a vignette of Constantinople, and 20 maps have a vignette of Antiochia. In the case of Jerusalem, a huge majority of vignettes is a sacred buildings (most often it is the Tomb of Christ). Only in three cases is a Holy Cross. In contrast, Rome’s vignettes represent both religious buildings and fortifications. As for the drawings on the vignettes of Antiochia, Alexandria, and Constantinople, the vast majority of them are character of fortifications. These vignettes are, on the one hand, a close relationship with the history of these cit­ies, on the other hand, they are associated with the medieval and early modern politic ideology and theology. This paper is trying to capture and analyze these complicated, religious, political, and theological relationships, and explaining the meaning of these vignettes.

The present article explores 44 medieval and early modern world maps. The subject of research are three graphic topoi, that evoke the image of the biblical and historical enemy from the north: Gog and Magog, Caspian Gates (Portae Caspiae) and the inclosed nations (inclusae nationes). These topoi were localized in north-east Asia. For this reason the title of the article includes the concept of the enclosed area of north-east Asia. There are also analyzed vignettes of the cities, which are located on the territory of the enclosed area. The aim of the article is to show the changes which over several centuries have occurred within the in­terpretation of these three topoi. This evolution has been closely associated with the expansion of geographical horizon of Europeans. Geopolitical and historical changes were also an important factor of this evolution. All these elements have an impact on the way of looking at the enclosed area of north-east Asia. Important factor was also philosophy and theology. Slows fear of the enemy from the north gave way to curiosity, and curiosity prompted the Europeans to get to know this part of Asia. Graphical topos has been replaced by geographical knowledge, that has been transferred to the maps.

Artykuł jest oparty na analizie 45 winiet Konstantynopola, które znajdują się na mapach powstałych w latach 775-1679. Opracowanie niniejsze zostało po­dzielone na dwie części. Pierwsza część zawiera „metryki” analizowanych map (1-41B), ułożone w porządku chronologicznym, oraz tabelę (I), w która umiesz­czono reprodukcje wspomnianych wyżej 45 winiet greckiej metropolii. Układ tej tabeli koresponduje z układem „metryk” map. Druga część artykułu składa się z siedmiu tabel (II-VIII), w których wykorzystano materiał z tabeli I. Te tabela­ryczne zestawienia przedstawiają różne warianty graficznego toposu Konstanty­nopola, a towarzyszą im analityczne komentarze. I tak tabela II grupuje winie­ty prezentujące Konstantynopol jako miasto-twierdzę. Tabela III zbiera z kolei winiety, które wyobrażają Miasto w formie donżonu lub burgu. Tabela IV zawiera winiety, na których Konstantynopol posiada schemat bramy obronnej. Z kolei ta­bela V ukazuje ewolucję graficznego toposu miasta, w którym dominują elemen­ty architektury sakralnej, podkreślając znaczenie Konstantynopola jako jednej ze stolic Pentarchii. Natomiast tabela VI zbiera mini-weduty greckiej metropolii. Z kolei tabela VII ukazuje fortyfikacje Miasta z profilu, a naprzeciw nich lokali­zuje genueńską dzielnicę Pera, leżącą po drugiej stronie Złotego Rogu. Wreszcie ostatnia tabela (VIII) przedstawia te winiety, których graficzna treść nie przystaje do żadnego z wyżej wymienionych toposów. W konsekwencji artykuł wyróżnia sześć graficznych toposów Konstantynopola (tab. II-VII), uchwytnych na jego kartograficznych winietach między rokiem 775 a 1679.

Cztery cnoty kardynalne (roztropność, umiarkowanie, sprawiedliwość i męstwo) są często wspominane w pismach biskupa Cezarei. Bazyli jako teolog pisze o nich w kontekście chrześcijańskich zasad etyczno-moralnych. Cnoty kardynalne mają pomóc człowiekowi w osiągnięciu zbawienia, które jest głównym celem życia każdego wyznawcy Chrystusa. Można więc powiedzieć, że cnoty te są ukierunkowane chrystocentrycznie. Bazyli oparł swe analizy przede wszystkim na etycznych koncepcjach Platona, Arystotelesa i Plotyna. Jednak jako intelektualista chrześcijański wyszedł daleko poza schemat czterech cnót proponowany przez tych myślicieli greckich. Artykuł składa się z dwóch części. Część pierwsza zawiera głównie informacje bibliograficzne na temat znaczenia dwóch pojęć: ἀρετή i virtus. Druga część analizuje cnoty kardynalne w pismach Bazylego oraz związki aretologii  biskupa Cezarei z filozofią grecką. Również i tutaj wiele miejsca poświęcono informacjom bibliograficznym,  które umieszczono w przypisach. W ten sposób artykuł spełnia dwie funkcje: z jednej strony daje czytelnikowi użyteczną bibliografię, z drugiej zaś przedstawia koncepcję cnót kardynalnych na bazie pism Bazylego z Cezarei.

nie dotyczy