The Eastern Anatolian Fault System (EAFS) is a left-lateral strike-slip fault zone, 30 km wide and 700 km long, that is the second most important neotectonic structure of Turkey. In this study, relationship between travertine precipitation and tectonic activity of some segments along this major strike-slip fault zone has been investigated by a multidisciplinary research. Structural, sedimentological, geochemical and geochronological studies were conducted on several travertine occurrences along the Karlıova-Bingöl segment (KBS) and the Adıyaman Fault Zone (AFZ) of the EAFS. The Baltaşı travertine mass on the AFZ was cross-cut by many extensional fractures that were filled by calcite veins. Geochemical analyses of the calcite veins indicate that some are hydrothermal in origin, whereas others are non-hydrothermal. Hydrothermal circulation in the crust was caused intermittently by the left-lateral strike-slip movements that have oblique-to normal-slip components in both the (KBS) and the (BYS) segments. Our results suggest that, from at least 325 ka until present, tectonic activity was consistently accompanied by travertine deposition. Based on dating of the travertine occurrences in the valley of the Göynük Stream around Hacılar and Elmalı, it is concluded that the NE-trending KBS is currently still active.

Öz: Çalışmaya konu olan tufa yüzleği, Türkiye'nin ikinci büyüklükteki neotektonik yapısı olan sol yanal doğrultu atımlı Doğu Anadolu Fay Sistemi'nin önemli zonlarından biri olan Elazığ Fay Zonu üstünde, Elazığ şehir merkezinin yaklaşık 20 km güneybatısında bulunur. Tufaların yanal-düşey ilişkili olduğu Kuvaterner yaşlı Palu Formasyonu, karasal kökenli kırıntılı çökellerle karakterize edilir. Tufa oluşumunda kaynak kaya rolü oynayan Devoniyen-Jura yaşlı Keban Metamorfitleri'nin Elazığ çevresindeki yüzlekleri, çoğunlukla mermerlerle karakterize edilir. Keban Metamorfitleri'nin litolojisi ve sol yanal doğrultu atımlı Elazığ Fay Zonu'nun meydana getirdiği kırıklı yapı, akışkan dolaşımında ve bundan dolayı tufanın oluşmasında önemli bir görev almıştır. Tufa örneklerinde belirlenen element miktarları, Ca: 384719-390151 ppm, Mg: 3498-4764 ppm, Sr: 112-338 ppm düzeyindedir. δ 13 C değerleri, 0.4 ila 2.6 (‰ PDP), δ 18 O değerleri ise -9.9 ila -11.4 (‰PDB) arasındadır. Çalışmadan elde edilen veriler birlikte değerlendirildiğinde, Bağdere tufasının, sığ göl ortamında oluştuğu düşünülmektedir. Örneklerden elde edilen U-Th yaş verileri, tufa çökeliminin günümüzden en azından 524,597 yıl önce başlamış olduğuna işaret etmektedir.

Bu çalışmada, Doğu Anadolu Fay Zonu (DAFZ) güney kolunu oluşturan segmentlerde 6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen 7,8 büyüklüğündeki Pazarcık (Kahramanmaraş) depremine bağlı olarak gelişen yüzey kırıklarının, 1/25.000 ölçeğinde haritalanarak belirlenen morfolojisi ve atım miktarları esas alınarak bölgesel ölçekte değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Yüzey kırığı üzerinde gerçekleştirilen çalışmalarda, Çelikhan’da 2,90 m olarak ölçülen sol yanal yer değiştirmenin Gölbaşı/Balkar’a doğru 3,80 m’ye ulaştığı, ana şokun olduğu yere yaklaşıldıkça da arttığı görülmektedir. Çelikhan’da dar bir deformasyon zonu geliştiren yüzey kırığı, Gölbaşı/Balkar mevkiine doğru sola sıçrama yaparak genişlemeli bir deformasyon zonu oluşturmaktadır. Bu duruma bağlı olarak 60 cm’ye varan düşey atımların da ölçüldüğü söz konusu alanda küçük ölçekli çek ayır havzaların geliştiği gözlenmiştir.

ÖZTürkiye'nin en önemli ikinci neotektonik yapısı olan sol yanal doğrultu atımlı Doğu Anadolu Fay Sistemi'nin önemli zonlarından biri olan Sivrice Fay Zonu üzerinde ve Sivrice İlçesi'nin (Elazığ) 20 km GB'sında yer alan traverten yüzleği, güney-güneydoğuya bakan duraysız bir yamaç üzerinde, yamaç topoğrafyasına uyumlu olarak depolanmıştır.Traverten yüzleğinin üzerinde yer aldığı Orta Eosen yaşlı Maden Grubu, esas olarak volkanik ara katkılı çamurtaşları ile andezit, bazalt ve bunları kesen diyabaz dayklarından oluşur. Traverten oluşumunda ana kaya rolü üstlenen Pütürge Metamorfitleri ise Sivrice çevresindeki yüzleklerinde, kalkşist ve mermerlerle temsil edilir. Pütürge Metamorfitleri'nin litolojisi ve sol yanal doğrultu atımlı Sivrice Fay Zonu'nun oluşturduğu kırıklı yapı, akışkan dolaşımında ve dolayısıyla travertenlerin oluşumunda önemli rol oynamıştır. Traverten yüzleği, normal bileşenli sol yanal doğrultu atımlı faylar boyunca, fayların ve ana kayanın oluşturduğu uygun koşullarda yüzeye kadar çıkan sular tarafından fay önünde çökeltildiğinden, travertenlerin morfolojik sınıflamasına göre 'fay önü traverteni' olarak değerlendirilmiştir.Traverten örneklerinin element oranları, Ca: 378216-385220 ppm, Mg: 5428-8021 ppm, Sr: 2133-6046 ppm mertebesindedir. δ 13 C değerleri, +3,5 ile +6,7 (‰ PDB), δ 18 O değerleri ise -8.1 ile -9.6 (‰ PDB) arasındadır. Bu jeokimyasal verilere göre incelenen travertenler, termojen kökenlidir. Travertenlerden elde edilen U-Th yaş verilerine göre, traverten sahasında günümüzden en azından 30.86 ± 0.49 önce traverten çökelimi başlamıştır.Anahtar kelimeler: Doğu Anadolu Fay Sistemi, fay önü traverteni, sol yanal doğrultu atımlı fay, U-Th yaşlandırması