2249-67-3).Altın Orda Devleti'nin çöküş sürecine girmesiyle birlikte 15. yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkan Kırım Hanlığı (1441Hanlığı ( -1783, Türk-Moğol gelenekleri ile İslam medeniyetine ait kurumları bir arada yaşatması ve kendine özgü yapısıyla Deşt-i Kıpçak tarihinin mühim bir safhasını teşkil eder. Kurulduğu dönemde zuhur eden Kazan, Astarhan, Kâsım ve Sibir Hanlıkları gibi Moğol soylu devletlere nispetle daha uzun yaşayan bu hanlık, 1475 yılında Osmanlı Devleti'nin yüksek hâkimiyetini tanımış ve özellikle 16. yüzyıldan itibaren Karadeniz'in kuzeyinde cereyan eden Osmanlı-Rus rekabetinin merkezi hâline dönüşmüştür. Kırım Hanlığı'nın varlığını sürdürdüğü 342 yıllık zaman diliminin farklı katmanları vardır ve bunlar henüz layıkıyla aydınlatılamamıştır. Örneğin, hanlık tarihinin erken devirleri hakkında mahdut bilgi veren sınırlı sayıdaki orijinal han yarlığının yanı sıra Osmanlı Türkçesiyle kaleme alınmış el yazmaları, yabancı tacirlerin (özellikle de Cenevizlilerin) tuttukları İtalyanca kayıtlar, yine Rusya, Lehistan ve Litvanya kronikleri, muhtelif dillerde telif edilen seyahatnameler, arkeolojik kazılarda ele geçirilen sikkeler, kitabeler vb. kaynaklar bu cümledendir. Kırım'ın 15. ve 16. yüzyıllara ait kendi kaynaklarının büyük bir bölümü maalesef günümüze ulaşmamıştır. Ancak 17. ve 18. yüzyıllarda tutulan kadı sicillerinin bir kısmı 20. yüzyılın sonlarına doğru keşfedilmiş ve Ruslar tarafından Kırım' dan çıkarılarak St. Petersburg şehrinde bulunan Rus Millî Kütüphanesi'ne (Российская Национальная Библиотека) aktarılmıştır. 2009 yılında bir sene boyunca çalışma fırsatı bulduğumuz bu muazzam kütüphane, 1795 yılında kurulmuştur ve köklü geleneklere sahiptir. Filhakika 1608-1786 yılları arasında yazılan ve günümüze ulaşan 122 cilt Kırım Hanlığı kadı sicilinin 121 adet orijinal nüshası hâlâ burada muhafaza edilmektedir. Ayrıca Türkoloji ve Oryantalistik ile ilgili çok sayıda yazma eser yine bu kütüphanede mahfuzdur. Bundan başka, St. Petersburg Devlet Üniversitesi Şarkiyat Fakültesi Kütüphanesi (Библиотека Восточного Факультета СПбГУ) ile 1818 yılında kurulan ve üç yıl önce 200. kuruluş yıl dönümü kutlanan Rusya Bilimler Akademisi Doğu Elyazmaları Enstitüsü (Институт Восточных Рукописей РАН) de tarihî kaynaklarımızın tespiti, kullanımı ve neşri bakımından son derece mühimdir. Zikrettiğimiz bu üç kütüphanede bulunan muhtelif dönemlere ait Türkçe, Arapça ve Farsça yazmaların sayısı 5.000' den fazladır. Sanskritçe, Çince, Japonca, Tibetçe ve daha başka şark dillerinde yazılmış eserler de cabasıdır. Dolayısıyla St. Petersburg'un dünyadaki en önemli Türkoloji merkezlerinden biri olduğu hakikatini ifade etmek gerekir.

XII. yüzyıldan itibaren çeşitli dillerde yazılmış pek çok tarihî kaynakta geçen savga sözcüğünün kökeni ve mahiyeti hakkında bazı görüşler ileri sürülmüşse de söz konusu kavrama ilişkin müstakil, geniş kapsamlı ve tatminkâr bir inceleme şimdiye dek yapılamamıştır. Türk ve Moğol soylu devletlerde savaş ganimetinin toplanması, paylaşılması, hanların askerlerini, memurlarını veya hanedan mensuplarını ödüllendirmesi ile ilgili olarak kullanılan bu sözcüğün zamanla küresel ölçekte yaygınlık kazandığı ve tercüme edilmeden, teknik bir terim olarak, muhtelif dillere girdiği anlaşılıyor. Lügatlerde ağırlıklı olarak “hediye” ve “armağan” mealinde kullanılan savga mefhumunu tarihî bağlamına oturtmaya çalıştığımız bu makale dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde sözcüğün zikredildiği en eski kaynakları tetkik edecek ve buralardaki tipik örnekleri sunacağız. İkinci bölümde etimolojik sözlüklerde filologların bahse konu kavrama yükledikleri anlamlar üzerinde duracak ve buna bağlı olarak yapılan ilmî tartışmalara temas edeceğiz. Üçüncü bölümde bozkır halklarında yağma ve ganimetin paylaşımı meselesini kronolojik olarak inceleyip, hanları, askerî nizamı ve sosyal düzeni yakından ilgilendiren ödüllendirme ve bağışta bulunma sorununun tarihî arka planını aydınlatmaya çalışacağız. Makalemizin esasını teşkil eden son bölümde ise Altın Orda çağından başlayarak, özellikle Kırım Hanlığı hakkında bilgi veren kaynaklarda savga tabirinin kullanımına dair misaller vereceğiz. Ayrıca Deşt-i Kıpçak sahasında seyahat eden Evliya Çelebi’nin konu ile ilgili tuttuğu mühim kayıtlara da değineceğiz.

No abstract

No abstract

This study deals with selective separation of mono- and divalent cations from aqueous salt solutions using polymeric films based on polyethylene (PE) and polyamide6 (PA6), and two different commercial nanofiltration (NF) membranes. The diffusion rates (D) of ions (Na + and Ca 2+ ), separation factors (α) and ion rejections (R) of the films and NF membranes are examined comparatively as well as their surface morphology and hydrophilicity. It is observed that the diffusion rates of Na + are in the range of 0.7–1.8 × 10 −8 cm 2 .s −1 in the decreasing order of PE > NF90 > NF270 > PA6 while Ca 2+ shows diffusion rates of 7.4–18.4 × 10 −8 cm 2 .s −1 in the increasing order of NF270 > NF90 ≈ PA6 > PE. Rejection values of the polymeric films and NF membranes against to Na + and Ca 2+ vary between 90% and 99.6%.The highest α(Ca 2+ /Na + ) is found to be 20 for PA6 film. D, α, and R value of both polymeric films and NF membranes are strongly affected by the existence of osmosis during diffusion-dialysis and the sizes of hydrated sodiu and calcium ions. In conclusion, the film based on PA6 may be a good alternative for selective separation of mono- an divalent cations.