W literaturze filozoficznej i ■ biologicznej pojawia się ciągle zagadnie nie celowości i przypadku w naturze. Spór o celowość odgrywa wielką rolę w historii filozofii aż do dzisiejszych czasów. Według H. Sachsse'a trudno osiągnąć zgodę w tym sporze, ponieważ nastawienie do tego prob lemu jest w dużym • stopniu nasycone światopoglądowymi i społecznymi postawami *. Dla filozofii, pisze J. Hass, nie jest to tylko problem aka demicki, ponieważ może być rozpatrywany w głębszej perspektywie, jako związany z problematyką Pierwszej Stwórczej Przyczyny powstania i rozwoju życia na Ziemi. Filozofia przyrody nie może jednak rozwiązy wać tego zagadnienia w oparciu o same rozumowe przesłanki, bez uwzględ nienia najnowszych wyników biologicznych badań 2. .P. P. Grassó idzie w tym osądzie jeszcze dalej i twierdzi, że filozofia nie poczyni żadnego postępu, jeżeli nie posłuży się zdobyczami nauk. przyrodniczych 3. Waż ną przeto dla filozofa przyrody rzeczą jest zapoznanie się z wypowie dziami biologów na temat celowości w ożywionej przyrodzie. Celem niniejszego artykułu jest właśnie zapoznanie się z koncepcją celowości w przyrodzie francuskiego biologa Piotra P. Grassé 4. Na po czątku swych rozważań Grassé zaznacza, że jest biologiem, a nie filozo fem, a to pozwala 'lepiej zrozumieć przebieg jego myśli, dotyczących zagadnienia celowości w przyrodzie. Przez "przyrodę" czy "naturę" rozu mie Grassé całość wszystkich materialnych bytów ożywionych i nieoży wionych, z których składa się kosmos, oraz ogół praw, jakie nim rządzą i jakim jest poddany cały wszechświat 5. Rozważania swe ogranicza jed nak autor tylko do przyrody ożywionej. Digitalizacja archiwalnych numerów czasopisma naukowego Analecta Cracoviensia 1-24 (1969-1992) i ich publikacja w otwartym dostępie-zadanie finansowane w ramach umowy 672/P-DUN/2017 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę

—

—

Czy nadal uczyć gospodarowania materiałami

Zagadnienie celowości w przyrodzie stanowi problem trudny, stawiany już u początków filozoficznej myśli. W starożytności sformułowano dwa przeci wstawne sobie modele, mianowicie celowości i przypadkowości1. Dzisiaj poję cie celowości posiada olbrzymie znaczenie nie tylko dla filozofii, lecz także dla nauki. Równocześnie należy do pojęć spornych, ponieważ wchodzą tu w grę rozmaite przeciwstawne postawy, oraz epistemologiczne i ontologiczne zało żenia2. Nie zajmując się przeszłymi sporami o celowość, spróbujemy przedsta wić to zagadnienie tak, jak przedstawia się ono u niektórych współczesnych biologów3. Zagadnienie celowości w przyrodzie poczęto dyskutować w filozofii, gdy powstało pytanie: "dlaczego". Dawniej uważano, że pytanie to należy wyłącz nie do dziedziny filozofii. Klimat tego zagadnienia zmienił się we współczesnej biologii, która również stawia pytania: "dlaczego". Pytanie to nie ma miejsca w fizyce, pisze K. Lorenz, lecz byłoby mylnym iść za fizykalnym poznaniem i wyłączać to pytanie z biologii. Pytanie to dotyczy bowiem celowości biologicz nych zjawisk i daje wyraz temu, że struktury i funkcje organizmu należy poj mować jako będące w służbie utrzymania gatunku czy systemu. Pytanie "dla czego" można wykluczyć z biologii tylko na bazie mechanicyzmu4. Podobne stanowiska zajmuje u nas T. Ścibor-Rylska, według której dla pe łnego obrazu życia brakuje czegoś, ponieważ człowiekowi nie wystarcza poz nanie jedynie fizyko-chemiczno-cybernetycznych aspektów życia. Dla uchwy cenia sensu organizowania się układu trzeba jeszcze odpowiedzieć na dwa py tania: "dlaczego" i "po co". W ten sposób dochodzimy do problemu celowości, nie wiadomo czy słusznie rezerwowanego dotychczas dla filozofii5. W ten sam