Dynamika obecnych czasów oddziałuje na wszystkie aspekty życia współ-czesnego człowieka. I choć zmiany są wpisane w proces ewolucji ludzkości, to jednak ostatnie dziesięciolecia za sprawą globalizacji i towarzyszącego jej rozwoju technologicznego uznać należy za wyjątkowe. Wyjątkowość ta przejawia się między innymi we wzrastającej roli nowych form komunikacji, ilości danych, do których analizy każdego dnia zmuszany jest przeciętny człowiek, a także -co istotne z punktu widzenia niniejszego opracowania -finansjalizacji życia codziennego, którą określić można jako proces przenikania sfery ekonomicznej do sfery realnej 1 . Odnieść można bowiem wrażenie, że aktywność współczesnego człowieka, mieszkającego przykładowo w Europie, jest w głównej mierze skoncentrowana na pozyskiwaniu pieniądza, wykorzystywanego do zakupu (niekiedy na kredyt) kolejnych dóbr konsumpcyjnych, co niesie za sobą konieczność ich utrzymania. Czasami ów proces wydaje się nie mieć końca, a istotną rolę odgrywają w nim rynki finansowe oddziału-jące zarówno w wymiarze krajowym, jak i samorządowym 2 , które -jak słusznie zauważa się w literaturze -przyczyniły się do kryzysu wartości i kryzysu zaufania, przy czym zwłaszcza ten ostatni doprowadził do osłabienia twórczego myślenia i zrodził obawy o przyszłość, a w dłuższej perspektywie godzi w godność człowieka 3 . Pozytywnym efektem przytaczanych wydarzeń jest dyskurs dotyczący wielu problemów, w tym roli państwa w gospodarce 4 , ale także i konieczności redefinicji postrzegania człowieka jako elementu systemu gospodarczego oraz spojrzenia na niego przez pryzmat realistycznej perspektywy antropologicznej. Człowiek w owym ujęciu powinien być postrzegany zarówno w wymiarze egocentrycznym, jak i relacyjnym, a więc być skierowany na siebie,

Rozważania na temat behawioralnej koncepcji prawa należy rozpocząć od stwierdzenia, że w chwili obecnej przeżywa ona swój renesans. Rozwijana od kilkunastu lat przez przedstawicieli nauki, przede wszystkim anglosaskiej, stała się w ostatnich miesiącach przedmiotem zainteresowania mediów, rządów oraz praktyków. A to za sprawą kryzysu finansowego, którego źródeł należy upatrywać między innymi w zastosowaniu instrumentów finansowych-powszechnie nazywanych derywatami, których konstrukcja niejednokrotnie bliższa jest światu abstrakcji aniżeli światu realnemu. Należy w tym miejscu postawić tezę, że pochodną ich wykorzystywania jest niezrozumienie niekiedy istoty tychże instrumentów zarówno przez podmioty je stosujące, jak i podmioty odpowiedzialne za utrzymanie stabilności rynku finansowego, a więc na przykład organy nadzoru nad nim. Co więcej, część z wymienionych instrumentów finansowych znajduje się poza oficjalnym obrotem (a tym samym i jakąkolwiek kontrolą) na tzw. rynku OTC (ang. over the counter), korzystając z dobrodziejstwa jednej z fundamentalnych zasad prawa, tj. zasady swobody umów. W wyniku jej realizacji tworzone są konstrukcje, które niejednokrotnie poddają się analizie ekonomicznej, wykorzystującej wyszukane modele, jednak stanowią prawdziwe wyzwanie dla prawodawcy, który chcąc zapewnić bezpieczeństwo obrotu, powinien w określonym zakresie ująć je w ramy prawne. Taka sytuacja rodzi naturalną zależność pomiędzy dwoma ważnymi gałęziami nauk, jakimi są prawo i ekonomia, a których dorobek doprowadził do wykształcenia się nurtu, nazywanego umownie Law & Economics, będącego przedmiotem analizy w niniejszym artykule. Jednym z jego rodzajów jest behawioralna koncepcja prawa, która przez część autorów ujmowana jest szerzej i określana mianem behawioralnej koncepcji prawa i ekonomii. Celem artykułu jest zaprezentowanie najważniejszych, zaledwie kilku jej elementów,

Przedmiotem artykułu jest problematyka edukacji prawnej społeczeństwa jako elementu kształtującego kulturę zaufania. Wyzwania czasów współczesnych – zarówno te o charakterze globalnym, jak i lokalnym – skłaniają do refleksji nad znaczeniem prawa jako instrumentu kształtującego relacje międzyludzkie. I choć potrzeba jego istnienia jest niezaprzeczalna, to jednak z obawą spoglądać należy na obniżający się stan świadomości prawnej społeczeństwa polskiego. Ideą towarzyszącą prowadzonym w artykule rozważaniom jest chęć zainicjowania szerszej debaty na ten temat, jak również badań o charakterze interdyscyplinarnym, które doprowadzą do sformułowania określonych wniosków i propozycji zmian. Miałyby się one stać przyczynkiem do określonych działań wspierających rozwój edukacji prawnej społeczeństwa, a w przyszłości i kolejnej dyskusji na temat edukacji prawniczej przyszłych pokoleń prawników, która to dyskusja stanowi od wielu lat przedmiot ożywionej debaty przedstawicieli zagranicznej nauki prawa i wydaje się być konieczną również w Polsce.

Stan finansów Unii Europejskiej stanowi od wielu lat przedmiot ożywionej debaty publicznej. Dotyczy to kilku elementów, z których obecnie za najważniejsze należy uznać: kryzys finansowy, sytuację w strefie euro, kryzys migracyjny, a w ostatnim czasie wyzwania, przed jakimi stanie Unia Europejska w sytuacji opuszczenia jej przez Wielką Brytanię. Wszystkie wymienione elementy to jedynie część aktualnych problemów mogących zadecydować o przyszłości Zjednoczonej Europy – Europy, której proces jednoczenia, mimo niewątpliwych błędów popełnionych po drodze, uznać można za zakończony sukcesem. Wydaje się wszakże, iż w pewnym momencie ideologia jednoczenia przysłoniła istotę budowania efektywnych struktur europejskich. Zaczęły bowiem dominować interesy indywidualne poszczególnych państw, a wartości przyświecające ojcom założycielom Unii Europejskiej zostały zmarginalizowane. Dowodem na to jest sytuacja budżetu ogólnego Unii Europejskiej, który w swej istocie stanowić miał instrument realizacji idei i wartości unijnych. Niestety, poprzez wprowadzanie kolejnych wyjątków od zasad nim rządzących, wyrażających się między innymi w uprzywilejowaniu poszczególnych państw, doprowadzono do tego, że w dyskusji na jego temat zaczęła dominować retoryka zamykająca się w zdaniu: „kto dał więcej, a kto mniej”. W związku z tym zatracono sens realizacji zasady solidarności, tj. faktycznego wyrównywania szans pomiędzy państwami czy też regionami, a także wartości dodanej tworzonej przez poszczególne wydatki budżetowe. Należy stwierdzić, że wzrost nastrojów antyeuropejskich w połączeniu z powolnym odchodzeniem od fundamentalnych wartości, na których historycznie budowana była Europa, godzi w kształtowanie tożsamości europejskiej. Nie wszystko jednak stracone. Konieczne jest wprowadzenie zmian, które przywrócą Europie jej europejskość i pozwolą utrzymać pozycję we współczesnym świecie. Z całą pewnością jednym z instrumentów prowadzących do tego celu powinien być budżet ogólny Unii Europejskiej, którego struktura oraz mechanizmy funkcjonowania, podobnie jak instytucje unijne, muszą być wszakże poddane reformie.

This article concerns the institution of misselling introduced recently to the Polish legal system. Misselling has been commonly defi ned as dishonest sale. Currently, the solution adopted by the Polish legislator applies only to fi nancial services provided by fi nancial institutions to consumers. This regulation is not extensive but it has already stirred a lively debate among the representatives of legal practice and doctrine. This article is a voice in the discussion and its purpose is to identify the public law aspect of the solutions adopted and propose certain actions to be taken at the level of the regulated and the regulating entities and which would account among other things for the new, behavioural way of perceiving a consumer as an informed subject even if not always rational. The need for the evolution of the paradigm of a rational consumer, which is a challenge for the contemporary legislator, has been dictated by the experience gained so far as well as by the changing reality. The market today off ers a range of new fi nancial instruments which while being innovative very frequently carry extreme risk. The intensive and sometimes intrusive advertising of these instruments off ered to ”rational consumers” uses diff erent persuasive marketing techniques and may in eff ect result in a potential loss of stability and security of the fi nancial market. Therefore while implementing the stabilisation narrative promoted within the European Union, legislative bodies in Member States adopt solutions like misselling which are intended to reduce at least partly the risk of another crisis in the fi nancial sector. Its sources go back to the conception of homo oeconomicus, that is a rational consumer who based on the information provided is capable of making a rational decision that is best for him. However, as experience and history show, this attitude is too idealistic and needs being redefi ned. Developing an optimal conception of an informed consumer requires an interdisciplinary approach which apart from the legal and economic elements will take into account the experiences of other branches of science, such as sociology or psychology as well.