Od kraja XVIII veka, sa modernim obrazovanjem među Srbe stiže i zapadna recepcija antičke kulture. Ta slika klasične prošlosti bila je pod snažnim uticajem širih društvenih, i naročito političkih okolnosti toga vremena. Preuzimajući (uz organizacione i pedagoške osnove) zapadni narativ o klasičnoj Grčkoj, pioniri školstva, kao i osnivači akademskih disciplina u Srba nesvesno su preuzimali i njegovu ideološku potku. Nakon ove, nazovimo je „faze institucionalizacije“, kroz obrazovni sistem dolazi do neprekidnog reprodukovanja ovog narativa. Posledica toga je da u savremenom srpskom obrazovanju susrećemo, gotovo savršeno očuvane, primere teorijskih koncepata XVIII i XIX stoleća.

O UDK 904"652"(497.11) 91:929 М Л. Ф. 908(497)"16/17" Apstrakt: Tlo današnje Srbije -kako nam ukazuju brojni prikazi istorije arheologije u našoj zemlji -bivajući delom Osmanskog carstva gotovo da nije privlačilo nikakvo interesovanje antikvara sve do druge polovine XVIII stoleća. Nasuprot tome, osvrt na lik i delo L. F. Marsiljija (Luigi Ferdinando Marsigli, 1658-1730) nudi bitno drugačiju sliku korena arheologije na ovim prostorima. Grof Marsilji je krajem XVII veka, kao pripadnik austrijske carske armije, proveo gotovo dve decenije na prostorima srednjeg Podunavlja tokom kojih se upoznao s bogatim nasleđem prošlosti (pre svega rimske) ovih krajeva. Rezultate svoje učenjačke delatnosti u Podunavlju sabrao je u delu pod nazivom Danubius Pannonico-Mysicus. U drugom tomu ovog dela, pod naslovom De antiquitatibus Romanorum ad ripas Danubii, u skladu sa najboljim starinarskim tradicijama učeni grof daje obuhvatan i sistematičan pregled rimske materijalne kulture duž dunavskih obala, kako sam kaže, Panonije i Mezije. Ukratko, svojim antikvarskim delanjem na samom terenu, a potom i objavljenim delom, L. F. Marsilji je dao snažan doprinos antikvarskoj tradiciji na tlu današnje Srbije, a zatim -posredno, kroz dela autora tokom narednih stoleća -i čitavoj srpskoj arheologiji. Ključne reči: L. F. Marsigli, istorija discipline, antikvar, arheologija u Srbiji Koreni antikvarstvaObuhvatne promene koje su tokom ranog modernog perioda preobrazile zapad Evrope uvodeći novine u poimanju i proučavanju u gotovo svakoj ravni -od čitavog univerzuma do svakog pojedinca -presudno su uticale i na utemeljenje naše discipline. Naime, još tokom XIV stoleća u italijanskim centrima znanja poput Bolonje, Padove, Firence, Napulja i, naravno, Rima učeni ljudi posvetili su se onome što su nazvali studia humanitas ili čovečanska nauka, nasuprot izučavanju božanskog koje je podsticala Crkva. Nimalo iznenađujuće, adekvatnu alternativu hrišćanskoj dogmi pronašli su u klasičnoj misli i kulturi; italijanski humanisti bili su na vrelu kako latinskih tako i novootkrivenih grčkih * Tekst je nastao u okviru rada na projektu "Dunav i Balkan: kulturno-istorijsko nasleđe" koji finansira Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije (br. 177006).

Apstrakt: Uzеvši u оbzir znаtаn dоprinоs аntikvаrа u uspоstаvlјаnju disciplinаrnih оsnоvа аrhеоlоgiје, оvај rаd -krоz оsvrt nа оvо znаčајnо rаzdоblје u rаzvојu nаukе uоpštе, tе kоnkrеtnо nа rаd аntikvаrа -imа zа cilј dа ukаžе nа drugаčiје mоgućnоsti sаglеdаvаnjа prоšlоsti -prе svеgа vаn оkvirа pоpulаrnе dihоtоmiје аrtеfаkti-еkоfаkti -tо јеst dа pоnudi nаčin(е) prеvаzilаžеnjа јоš uvеk аktuеlnih pоdеlа unutаr disciplinе.Klјučnе rеči: аntikvаri, nаučnа rеvоluciја, tеоriја, аrhеоlоgiја, prirоdnе nаukе, dihоtоmiја аrtеfаkti-еkоfаkti Poslednjih decenija u svetskoj arheologiji tinja, s manje ili više žara, epistemološki sukob između zagovornika odlučnijeg okretanja arheologije ka prirodnim naukama, i onih koji -sledeći humanističke tradicije u našoj disciplini -arheološki materijal i kontekst prevashodno vide kao društveno konstruisan. Jedan od najglasnijih pristalica, uslovno rečeno, "prirodnjačke" struje, Kristian Kristiansen (2014), je previranja koja se na teorijskom, ali i na praktičnom nivou odvijaju na polju arheologije u poslednje dve decenije nazvao naučnom revolucijom. U pitanju je -piše Kristiansen u krajnje ličnom osvrtu na istoriju arheologije -treća naučna revolucija u arheologiji, odnosno treći talas scijentizacije naše discipline nakon onih s kraja 19. odnosno iz pedesetih i šezdesetih godina 20. veka. Ključna odlika prvog od njih bila je emancipacija discipline, odnosno profesionalizacija arheologije i preuzimanje naučnih uvida iz zoologije i geologije (pre svega u formi kulturne, biološke i geološke evolucije). Tokom šeste i sedme decenije prošlog veka nastupilo je novo obrtanje (lat. revolutio) ka prirodnim naukama, najpre nuklearnim (uvođenjem C 14 metoda u arheološku praksu), a potom i ka usvajanju naučnih modela kakvi su analiza polena ili tragova, preuzeti iz biologije, odnosno hemije, te, recimo, modeli naseljavanja koji su prvobitno razvijeni u geografiji. Konačno, aktuelnu naučnu revoluciju, navodi Kristiansen, odlikuje * Ovaj članak predstavlja rezultat rada na projektu "Dunav i Balkan: kulturno-istorijsko nasleđe" (br. 177006) koji finansira Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije.

One of the key products of archaeological work, the clear disciplinary distinction separating it from amateur curiosity or lucrative treasure hunt, is the text. Not only it stands at the end of almost every archaeological endeavour, text in its various forms often presents the source of fieldwork: archaeological excavations are preceded by (repeated) reading of previously written landscape, either represented through old travelogues, or through recent reports from archaeological surveys. In short, fieldwork and text are dialectically linked: fieldwork practice and texts mutually intertwine, confirm and (re)shape one another. Therefore, along with “founding fathers” of the discipline, some texts may also posses authority – achieved over time, confirmed, or lost. Opposed to the authors and works of the classical canon, Pausanias and his Description of Greece were not of noble origins, that would secure the position of indisputable authority in the field of classical archaeology. Therefore the reputation of the author and his work was built – through confirmations and refutations – in the very landscape of Greece, primarily through archaeological fieldwork. During the 19th century  Description of Greece served as a kind of travel guide for researchers to the long-abandoned sites and grand archaeological discoveries, such as Schliemann in Mycenae. The Erechteion in Athens is today known by the name given to the temple by Pausanias. His authority, built in the field of classical archaeology, spread out of the domain of the discipline: on the grounds of the data from the Description of Greece and the esteem of its author, the administration of the new independent Greek kingdom started changing the Slovene, Albanian, Turkish or Italian toponyms in its territory. The excavations at Olympia – the case-study presented here, speak most eloquently about the mutual intertwining of archaeology and Description of Greece. On the one side, the years-long excavations, enabled by the decades-long diplomatic struggle for the licence, deepened the understanding of the work of Pausanias, but on the other side, the fieldwork practice has also changed, as well as the epistemological foundations of classical archaeology. The aim of this paper is to point once more to the inseparable ties linking practical and interpretive aspects, i.e. fieldwork and study in archaeology.

У успостављању идеје о раси, која није била узрок већ израз расизма, естетски критеријуми имали су веома важно место. Ово, наизглед произвољно, мерило изабрано је врло свесно, а у сврху потврђивања надмоћности европске, беле, расе. Током 18. и 19. века потребни естетски узори пронађени су у ризницама класичне Грчке. Древна Хелада – онако како је била устројена кроз дело Ј. Ј. Винкелмана и његових следбеника – била је стециште сваке врлине, неупитне мудрости и неполазне лепоте. Затим су кроз, научан и привидно неутралан, процес мерења соматске одлике повезане са интелектуалним и духовним вредностима. Теорија еволуције као и бројне реакције на њу омогућила је да, и поред вере у заједничко порекло човечанства, разлике међу „расама“ буду приказане готово непремостивим. На крају, као резултат читавог процеса културне разлике постале су биолошке, а доминација западних друштава добила је научну потврду и оправдање.