Στο παρόν άρθρο παρουσιάζεται το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ανάπτυξη Δεξιοτήτων για την Προαγωγή της Υγείας» που πραγματοποίησε το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ), σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που απευθύνθηκε στους Υπεύθυνους Αγωγής Υγείας Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και στους Υπεύθυνους Συμβουλευτικών Σταθμών Νέων ολόκληρης της χώρας, στοχεύοντας στην εκπαίδευση και ενίσχυση του ρόλου των επαγγελματιών προαγωγής της υγείας στη σχολική κοινότητα. Η προαγωγή της υγείας στο σχολικό περιβάλλον μέσω των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας και του θεσμού των Συμβουλευτικών Σταθμών Νέων εστιάζει στην ανάγκη ανάπτυξης «κοινωνικών δεξιοτήτων» των νέων. Βασικός στόχος της ανάπτυξης και καλλιέργειας των κοινωνικών δεξιοτήτων είναι να γίνουν οι νέοι περισσότερο ενεργοί και δραστήριοι αλλά και να αντεπεξέρχονται δημιουργικά στις νέες μεταβαλλόμενες συνθήκες όπως αυτές διαμορφώνονται στις σύγχρονες κοινωνίες. Ως κοινωνικές δεξιότητες μπορούν να οριστούν οι δεξιότητες διαχείρισης σχέσεων, δεξιότητες συνεργασίας, ομαδικής εργασίας, δημιουργικότητας και επιδίωξης ποιότητας καθώς και η αυτοπεποίθηση, ο αυτό-προσανατολισμός και η διακινδύνευση (Σύνοδος Λισαβόνας, 2000). Τέλος, μπορούν να θεωρηθούν ως κοινωνικές δεξιότητες η ικανότητα να εκφράζεσαι αποτελεσματικά, η ικανότητα να αξιολογείς καταστάσεις και να επιλύεις προβλήματα, η ικανότητα να διευθύνεις ανθρώπους ακόμα και η ικανότητα να μαθαίνεις πώς να μαθαίνεις (Chisholm et al., 2004). Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται οι αρχές που διαμόρφωσαν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα οι οποίες αξιοποίησαν το γενικό θεωρητικό πλαίσιο των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας, σε συνδυασμό με τις βασικές αρχές της εκπαίδευσης ενηλίκων. Παρουσιάζονται επίσης η μεθοδολογία εφαρμογής του εκπαιδευτικού προγράμματος, το περιεχόμενό του με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού πλαισίου συμπεριλαμβανομένων των στόχων και των προσδοκώμενων αποτελεσμάτων. Τέλος, παρουσιάζεται εκτενώς η αξιολόγηση του προγράμματος με έμφαση στη μεθοδολογία και τα αποτελέσματα. Τα συμπεράσμα

Περίληψη Η παρούσα μελέτη αποτελεί διερεύνηση της αντίληψης των εργαζομένων σε φορείς κοινωνικής φροντίδας και φροντίδας υγείας σχετικά με την επιλογή εκλεκτικών πρακτικών ως προς την επάρκεια και την απρόσκοπτη παροχή φροντίδας. Αντικείμενο διερεύνησης αποτέλεσε η αναγνώριση η μη του φαινομένου από τους εργαζόμενους, οι ενδείξεις που καταδεικνύουν εκλεκτικές συμπεριφορές καθώς και η συμπεριφορά και η στάση εργαζομένων και οργανισμών. Πραγματοποιήθηκε ποιοτική μελέτη. Η συλλογή των δεδομένων έγινε με ημιδομημένη σε βάθος συνέντευξη και για την ανάλυση χρησιμοποιήθηκε η μεθοδολογία της ανάλυσης περιεχομένου. Τα συμπεράσματα της μελέτης δεν εντόπισαν θεσμική επιλεξιμότητα των εξυπηρετούμενων. Υπογραμμίζεται ότι καταδείχθηκαν στερεοτυπικές συμπεριφορές από μέρους των επαγγελματιών που θέτουν άτυπα εμπόδια στο δικαίωμα πρόσβασης κατηγοριών εξυπηρετούμενων στις υπηρεσίες. Παράλληλα, αναδείχθηκαν κατά την αντίληψη των εργαζομένων οι παράμετροι που σχετίζονται με την εμφάνιση του φαινομένου, οι μορφές με τις οποίες εκδηλώνεται, ο ρόλος που διαδραματίζουν οι εκάστοτε διοικήσεις και οι τρόποι αντιμετώπισης του. Το φαινόμενο αποτελεί ένα κρίσιμο πεδίο προκλήσεων και για τα προγράμματα απεξάρτησης που όλο και περισσότερο δέχονται πιέσεις για δείκτες αποδοτικότητας μεταφρασμένους από τομείς δραστηριότητας που δεν σχετίζονται με την κοινωνική φροντίδα. Λέξεις Κλειδιά: Εκλεκτισμός, διάκριση, χρηματοδότηση, απόδοση, υγεία, κοινωνική φροντίδα, αντίληψη εργαζομένων, δημόσιοι οργανισμοί, προγράμματα απεξάρτησης, στίγμα.

Η έρευνα «Αξιολόγηση της Ικανοποίησης των Εξυπηρετούμενων από τις Υπηρεσίες του ΚΕ.Θ.Ε.Α» πραγματοποιήθηκε το 1999 στο Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕ.Θ.Ε.Α.) εξετάζοντας το βαθμό ικανοποίησης των αποδεκτών των υπηρεσιών του από το σύνολο των δράσεων απεξάρτησης που παρέχει. Οι αποδέκτες των υπηρεσιών που απάντησαν στο ειδικά μελετημένο αυτοχορηγούμενο ερωτηματολόγιο ήταν 1.328 άτομα. Υψηλά ποσοστά ικανοποίησης καταγράφονται και στις δέκα θεματικές ενότητες που εξετάζονται. Ο βαθμός ικανοποίησης φαίνεται να σχετίζεται με το χρόνο παραμονής των αποδεκτών στα θεραπευτικά προγράμματα, ενώ οι υποδείξεις των συμμετεχόντων αποτελούν εύστοχες παρατηρήσεις που εντάσσονται με συγκεκριμένες διαδικασίες στη συζήτηση για τη χάραξη πολιτικής και ανάπτυξης των υπηρεσιών του φορέα. Κύρια σημεία, τα οποία φαίνεται να βάρυναν την επεξεργασία πολιτικής του οργανισμού στη βάση των αποτελεσμάτων, αποτελούν το σχέδιο ανάπτυξης υπηρεσιών του ΚΕ.Θ.Ε.Α. τόσο για ευρύτερη γεωγραφική κάλυψη όσο και για την κάλυψη νέων αναγκών που προκύπτουν από το φαινόμενο της τοξικοεξάρτησης, η επεξεργασία νέας επικοινωνιακής πολιτικής του οργανισμού στη σχέση του με την ευρύτερη κοινότητα καθώς επίσης και ειδικά θέματα πολιτικής που αφορούν τις επιμέρους θεραπευτικές δραστηριότητες. Στη μελέτη αυτή παρουσιάζεται η έρευνα «Αξιολόγηση της Ικανοποίησης των Εξυπηρετούμενων από τις Υπηρεσίες του ΚΕ.Θ.Ε.Α.» και οι επιπτώσεις στη χάραξη πολιτικής του οργανισμού. Η παρουσίαση αποτελείται από τρία μέρη: ένα εισαγωγικό με σύντομη αναφορά στο επιστημολογικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η αξιολόγηση της ικανοποίησης των αποδεκτών υπηρεσιών, τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την έρευνα πεδίου και τέλος τα συμπεράσματα και ο τρόπος αξιοποίησης των συμπερασμάτων για τη χάραξη πολιτικής ενός οργανισμού αντιμετώπισης της ουσιοεξάρτησης. Συμπληρώνεται τέλος με ένα σύντομο παράρτημα που περιγράφει συνοπτικά τη μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για τη συγκεκριμένη εφαρμογή.

Στόχος της παρούσας έρευνας είναι η αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των ελληνικών θεραπευτικών κοινοτήτων ως προς την κοινωνική ένταξη των πρώην εξαρτημένων. Προκειμένου να αναλυθεί η ελληνική εμπειρία έγινε μια ανασκόπηση των θεραπευτικών προσεγγίσεων στην τοξικοεξάρτηση και μελετήθηκε η αποτελεσματικότητα των διαφόρων μοντέλων. Η παρούσα έρευνα υιοθέτησε ποσοτικές και ποιοτικές μεθόδους έρευνας αξιοποιώντας την διεθνή εμπειρία. Στην έρευνα συμμετείχαν τριακόσια πενήντα εννέα (N=359) άτομα τα οποία εξετάσθηκαν μετά από πέντε χρόνια που είχαν εισαχθεί σε θεραπευτική κοινότητα. Τα άτομα εξετάσθηκαν με προσωπική συνέντευξη η οποία αποτελείτο από δύο μέρη. Για το πρώτο μέρος, βασικό εργαλείο της έρευνας ήταν το ημιδομημένο ερωτηματολόγιο Δείκτης Σοβαρότητας της Εξάρτησης (Addiction Severity Index- EuropASI) το οποίο δίνει πληροφορίες σε εφτά περιοχές (σωματική υγεία, επαγγελματική και εκπαιδευτική κατάσταση, χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, νομική κατάσταση, οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις καθώς και ψυχική και ψυχιατρική κατάσταση) και το δεύτερο μέρος με ανοικτές ερωτήσεις που αφορούσαν τη διερεύνηση της αντίληψης των συμμετεχόντων για τη θεραπευτική τους εμπειρία και τις προτάσεις τους για βελτίωση της θεραπευτικής κοινότητας. Η παρούσα έρευνα είναι η πρώτη που εφαρμόζεται στην Ελλάδα για την αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων με τη χρήση ποσοτικών και ποιοτικών μεθόδων έρευνας και που επικεντρώνεται τόσο στα χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων όσο και στα χαρακτηριστικά του συστήματος της θεραπευτικής κοινότητας. Η έρευνα δείχνει ότι ο χρόνος παραμονής στη θεραπεία αποτελεί βασικό παράγοντα για τη βελτίωση της κατάστασης των ατόμων και την ενίσχυση της κοινωνικής τους ένταξης. Η έκβαση της θεραπείας σχετίζεται με το φύλο, το εκπαιδευτικό επίπεδο, το βαθμό της ποινικής εμπλοκής, το ιστορικό χρήσης αλκοόλ και άλλων ψυχοδραστικών ουσιών πριν τη θεραπεία και την κατάσταση της σωματικής υγείας. Όσον αφορά το θεραπευτικό σύστημα από την έρευνα αναδεικνύεται η ανάγκη για συστηματική επανεξέταση των μεθόδων και των διαδικασιών που εφαρμόζονται στις θεραπευτικές κοινότητες προκειμένου να συγκρατηθεί μεγαλύτερος αριθμός ατόμων για περισσότερο χρονικό διάστημα στη θεραπεία που θα βοηθήσει στην αποφυγή της υποτροπής και την κοινωνική ένταξη. Γίνονται προτάσεις για τη βελτίωση του μοντέλου της θεραπευτικής κοινότητας που σχετίζονται με την οργάνωσή του, τις μεθόδους, το προσωπικό και τη λειτουργία του ως συστήματος που οφείλει να παραμένει ανοικτό και σε αλληλεπίδραση με την κοινωνία.