ΠερίληψηΗ διεθνής έρευνα και εμπειρία επισημαίνει την αύξηση της νεανικής παραβατικότητας στην Ευρώπη, καταδεικνύοντας τις καταστροφικές συνέπειες που έχει το πρόβλημα για τον ίδιο τον παραβάτη και το κοινωνικό σύνολο. Τονίζει την αναποτελεσματικότητα των σωφρονιστικών προγραμμάτων και την αναγκαιότητα σχεδιασμού παρεμβάσεων που λαμβάνουν υπόψη τα ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά των ανήλικων παραβατών, τα οποία ενισχύουν και συντηρούν την παραβατική συμπεριφορά. Αναγνωρίζοντας την περιορισμένη μελέτη του προβλήματος στον ελληνικό χώρο, η παρούσα έρευνα στοχεύει στη διερεύνηση των εξωτερικευμένων προβλημάτων που εμφανίζουν οι ανήλικοι παραβάτες, όπως αυτά ταξινομούνται και περιγράφονται στο σύστημα Achenbach για Εμπειρικά Βασισμένη Αξιολόγηση (ΣΑΕΒΑ). Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο εκτενέστερης ερευνητικής εργασίας τον Απρίλιο του 2013 στα γυμνάσια της Ελλάδας που λειτουργούν μέσα σε φυλακές. Το δείγμα αποτέλεσαν 45 μαθητές αρσενικού φύλου ηλικίας 16-19 ετών και οι 20 καθηγητές των σχολείων. Για τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το ερωτηματολόγιο για εφήβους του συστήματος Achenbach (ASEBA/YSR) και αυτοσχέδιο ερωτηματολόγιο/συνέντευξη για τους εκπαιδευτικούς. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας οι ανήλικοι κρατούμενοι παρουσιάζουν σε υψηλά ποσοστά επιθετική και παραβατική συμπεριφορά, προβλήματα τα οποία δεν αντιμετωπίζονται κατά την άποψη των εκπαιδευτικών ούτε από το σχολείο ούτε από το σωφρονιστικό ίδρυμα. Με βάση τα συμπεράσματα προτείνεται τα προγράμματα αποκατάστασης και επανένταξης των παραβατικών μαθητών να περιλαμβάνουν στοχευμένες παρεμβάσεις για την πρόληψη και την αποτελεσματική αντιμετώπιση της επιθετικότητας και της διαταραχής διαγωγής.

Το πρόβλημα της νεανικής παραβατικότητας παρουσιάζει αύξηση σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ η επιτακτική ανάγκη για την αντιμετώπισή του προκύπτει από τις καταστροφικές συνέπειες που έχει για τον ίδιο τον παραβάτη, αλλά και για την κοινωνία στο σύνολό της. Ο διεθνής προβληματισμός για την υποτροπή των ανήλικων παραβατών αποδεικνύει πως οι μέχρι τώρα πρακτικές είναι αναποτελεσματικές. Η ανασκόπηση της διεθνούς έρευνας καταδεικνύει ότι οι εμπεριστατωμένες παρεμβάσεις θεωρούνται απαραίτητες, ενώ ο αριθμός των ερευνών κρίνεται περιορισμένος στις περισσότερες χώρες του δυτικού κόσμου συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Βασικός σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η διερεύνηση των ψυχοκοινωνικών και εκπαιδευτικών χαρακτηριστικών των ανήλικων παραβατών και ο προσδιορισμός κριτηρίων για την ανάπτυξη αποτελεσματικών προγραμμάτων ψυχοπαιδαγωγικής παρέμβασης για ανήλικους παραβάτες. Η έρευνα διεξήχθη τον Απρίλιο του 2013 στα γυμνάσια της Ελλάδας που λειτουργούν μέσα σε φυλακές. Το δείγμα αποτέλεσαν 45 μαθητές αρσενικού φύλου ηλικίας 16-19 ετών και οι 20 εκπαιδευτικοί τους, 12 άνδρες και 8 γυναίκες με μέση εκπαιδευτική εμπειρία 11 έτη και εμπειρία κατά μέσο όρο με ανήλικους παραβάτες 6,5 έτη. Για τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το σύστημα Achenbach για Εμπειρικά Βασισμένη Αξιολόγηση (ASEBA/YSR ερωτηματολόγιο για εφήβους), η Κλίμακα αυτοεκτίμησης για παιδιά και εφήβους ανεξάρτητη πολιτισμικών παραγόντων (Culture- free self-esteem inventory for children [CFSEI-B]) αυτοσχέδιο ερωτηματολόγιο συνέντευξης για τους εκπαιδευτικούς και αυτοσχέδιο ερωτηματολόγιο αυτοαναφοράς για τους ανήλικους παραβάτες. Με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας οι ανήλικοι παραβάτες παρουσιάζουν σε υψηλό ποσοστό προβλήματα συμπεριφοράς, σχολικής αποτυχίας, σχολικής διαρροής και συμπτώματα ΔΕΠ/Υ, ενώ οι περισσότεροι κάνουν χρήση ουσιών. Η εκπαίδευση στα σωφρονιστικά ιδρύματα δεν ικανοποιεί τις μαθησιακές και ψυχοσυναισθηματικές ανάγκες των ανηλίκων και επιπλέον, τα σωφρονιστικά ιδρύματα δεν εφαρμόζουν προγράμματα που πληρούν τα κριτήρια της επιτυχημένης επανένταξης των ανήλικων παραβατών στην κοινωνία. Με βάση τα συμπεράσματα της έρευνας προσδιορίζονται σε τρία κλιμακωτά επίπεδα ανάλυσης τα κριτήρια για την ανάπτυξη ψυχοπαιδαγωγικών προγραμμάτων αντιμετώπισης της νεανικής παραβατικότητας.