The article is a dedicated analysis of the production and use of mineral fertilizers globally, focusing on the agriculture of Kazakhstan. From 1950 to 2020, the fertilizer use ranged between 3.6–29.0 kg of NPK per hectare in arable agricultural land of Kazakhstan. The maximum benefit of fertilizers happened in 1986 in Kazakhstan, with 1,039 t of mineral fertilizers (active substances) applied at an area of 47% of the total arable land, while in 1965, the fertilized area was only 6.6% of the entire sown field. In Kazakhstan, the annual recommended need for mineral fertilizers is one million tons (active ingredient). The paper also discussed the influence of the long-term application of fertilizers on the leading indicators of soil fertility and crop productivity. Employing regression analysis also explored a high degree of probability of a positive relationship among the four viable factors, i.e., fertilizer use intensity, agrochemical indicators of the soil, crop plants yields, and their quality.

Б а с р е д а к т о р Есполов Т.И., э.ғ.д, профессор, ҚР ҰҒА академигі жəне вице-президенті Р е д а к ц и я а л қ а с ы:

Бұл мақалада, еліміздің оңтүстік-шығыс аймағы жағдайында тамшылатып суғару технологиясымен өсірілген жүгері будандарының өсіп-даму ерекшеліктері қарастырылған. Вегетациялық кезеңінде тәжірибе нұсқалары бойынша топырақтағы қоректену элемент-терінің құрамының өзгеруі, тамшылатып суғару жағдайында әртүрлі биологиялық тыңайт-қыштармен өсірілген жүгері будандарының биомассалық салмақтары, будандардың құрыл-ымдық талдауы, фотосинтетикалық қасиеттері мен дәндік жүгері будандарының дәнінің ылғалдылығы және өнімділігі зерттелген. Жүгерінің вегетациялық кезеңі бойынша орташа тәуліктік температура 3160,7°С құрады. Орташа кеш пісетін жүгері буданының Порумбень 458 вегетациялық кезеңде күн энергиясы 1485 МДж/м2 дейін келіп түсті. Нәтижесінде, 151,62 ц/га құрғақ биомассаның жинақталуына әсерін тигізді. Франциялық LG 305.00 буданының вегетациялық кезеңінің ұзақ болуына байланысты күн радиациясының түсуі ең жоғары 1576 МДж/м2 болып 248,76 ц/га құрғақ биологиялық массаны қалыптастыруға мүмкіндік берді. Жүгері егістігінде топырақта жеңіл гидролизденетін азоттың құрамын анықтау оның мөлшері ерте көктемнен бастап вегетацияның ортасына қарай 52 мг/кг-нан 68 мг/кг-ға дейін көтерілгенін және жинауға 59 мг/кг-ға дейін төмендегенін көрсетті. Демек, Вегетация кезінде жеңіл гидролизденетін азот - 52-68 мг/кг, жылжымалы фосфор – 47-57 мг/кг, алмасатын калий-313-386 мг/кг болғанда оңтайлы деп есептеледі, өйткені қоректендіру элементтерінің осындай көрсеткіштері кезінде көрсетілген өнімділік – 9,0-12,9 т/га құрады.

No abstract