Abu Bakr Muhammed at Turtushi, Sirāj al-Mulūk

Abstract

Bu çalışmada Endülüs alimlerinden Muhammed Ebubekir et-Turtuşi’nin Sirâcü’l Mûlük isimli siyaset, tarih felsefesi, ahlak ve kamu hukukunun temel ilkelerine dair kaleme aldığı kitap değerlendirilmektedir. Turtuşi’nin bu eseri siyasetnameler arasında önemli bir yere ve etkiye sahiptir. Endülüs alimi olmakla birlikte Irak, Suriye ve Mısır’da yaşamış, Endülüs’te kazandığı ilmi birikimini Şam ve Bağdat gibi şehirlere giderek katıldığı ilim meclislerinde artırmıştır. Müellif eserde yöneticilere öğütler vermektedir. Sirâcü’l Mûlük’te öne çıkan en temel hususun “hakk’ı söylemek, helal düşünme, helal konuşma, helal davranma ve helal yaşama” olduğu söylenebilir. Eserde hükümdarlara, vezirlere, ileri gelen devlet yöneticilerine ve yargıçlara hitap edilmektedir. İslam tarihinin geçmiş dönemlerinde yaşanan önemli olaylar, örnekler, alimlerin düşünceleri, uyarıları ve sözleri aktarılmaktadır. Bunların yanında müellif farklı medeniyet ve kültürlerden filozofların görüşlerine, kralların, yöneticilerin sözlerine, birikimlerine ve yaşadıklarına yer vermektedir. Kur'an-ı Kerim ayetleri ve hadis-i şerif’lerin yanında, Peygamberler, alimler, arifler ve hikmet ehlinin nükteleri, kralların, sultanların, halifelerin hatıraları dikkat çekici tarzda yazılmıştır. Yöneticilere akıcı, etkileyici, akla ve gönüllere hitap eden tarzda sunulan nasihatler, uyarılar, ibret tabloları ve geçmişten örnekler ile bir yol haritası sunulmaktadır. Eserde yöneticilerin sorumlulukları, devletin ekonomik durumu, ordunun bakımı, savaş stratejileri gibi konular da bulunmakta; hükümdarlara, sultanlara, yöneticilere yönelik uyulması gereken ilkeler, kurallar ile hikmetler üzerinde durulmaktadır. Eserin yazılış tarzında iyi, güzel ve doğru misaller, kötü, çirkin ve yanlışlarla mukayese edilerek bir ahenk içerisinde yer almıştır. Hukuki ve ahlaki ilkelere dayalı, “helal/ haram yaşam” ayrımını ve hassasiyetini temel alan eser; kişi, toplum ve devlet açısından bu ayrıma dair bir bakış açısı, tefekkür ve muhakeme özelliği taşımaktadır. Kitap, geniş bir coğrafyada yüzyıllarca etkili olmuştur. Turtuşi’nin Sirâcü’l Mûlük’u zamanımız itibariyle de etkin ve canlı ahlak, siyasetname eseridir. Kitap altmış dört bölümden oluşmaktadır. “Hükümdara Öğütler” diye başlar, alışılan sistematik bir konu tasnifi görülmeden kendine has bir tarzda devam eder. Bu farklı üslup, kitabın akıcı, çekici ve etkili olmasını sağlamaktadır.