Alpullu Şeker Fabrikası Ve İşçi Konutları

Abstract

Türkiye'nin Cumhuriyet dönemi mimarlık tarihi söz konusu olduğunda, endüstriyel miras tarih yazımına ait kanonda tartışmasız bir yere sahip olabilmiş sayılı bina komplekslerinin arasında "Şeker Fabrikaları" özellikle öne çıkar. Bunun nedeni, bu fabrika yerleşkelerinin, modernleşme sürecinin kentsel yapı ve sosyal yaşama dair etkilerinin güçlü bir endüstrileşme programı üzerinden aktarıldığı bir kompleks olarak değerlendirilmesidir. Bu komplekslerde yer alan özellikle işçi konutları ve sosyal tesisler; toplumun ilk kez karşılaştığı yeni mekân düzenlemeleri olarak karşımıza çıkmaktadır. 1926 yılında Trakya bölgesinde kurulan Alpullu Şeker Fabrikası da, üretim ve idari yapısının yanı sıra içerisinde bulunduğu lojmanları ve sosyal amaçlı tesisleriyle dikkat çekmektedir.Bu makalede genç Türkiye Cumhuriyetinin ilk yıllarında, ülkenin ilk şeker fabrikası olarak inşa edilen ve yakın tarihimize kadar işlevini sürdüren Alpullu Şeker Fabrikası'nın, özellikle işçi konutları ve sosyal tesislerinin mimari niteliği, kentle ilişkileri ve konut kültürümüze katkıları ele alınmıştır. Erken Cumhuriyet Dönemi mimarlık tarihi endüstri mirasımızın bir bileşeni olan ve kentin fiziksel gelişiminde etkin bir rol alan Alpullu Şeker Fabrikası yerleşkesinde yer alan binalar, mimari açıdan incelenmiştir.

The Role of Industrial Plants in The Process of Modern Society Building in The First Years of The Republic

“…Temiz ve yeni evlerde yeni bir yaşama geçmek, onlar için toplumsal bir statü yükselmesi olarak görülmüştür. Ayrıca, anne, baba ve çocuktan oluşan çekirdek aile bireylerinin bir arada yaşadığı, anne ve babanın birlikte fabrikada çalışıp akşam evine döndüğü bir yaşam tarzı gelişmiştir (Durukan Kopuz, 2018).…”

“…Bu anlamda çalışma Türkiye'de sanayileşme hareketine farklı bir bakış açısı getirmektedir. Çalışmanın konusunu teşkil eden Cumhuriyet'in ilk dönemlerinde kurulan sanayi tesislerinin toplumsal etkileri üzerine birçok çalışma yapılmış (Akpınar, 2013;Asiliskender, 2008;Asiliskender, 2009;Bancı, 2006;Bigat, 2017;Cebecik, 2017;Demirer, 2013;Doğan vd., 2011;Durukan Kopuz, 2018;Eldeş, 2019;Eren ve Tuna, 2018;Kaya, 2011;Kaya ve Yılmaz, 2016;Kaya ve Yılmaz, 2018;Kiper, 2004;Kiper, 2006;Mülayim ve Kaprol, 2016;Oğur, 2015;Özcan, 2020;Peri, 2006;Semiz ve Toplu, 2019;Tekeşin, 2012;TOBB, 2016;Yavaşoğlu ve Özgül, 2020;Yücel, 2015) fakat genel olarak yapılan çalışmalar konuya devlet eliyle kurulan sanayi tesisleri üzerinden yaklaşmıştır. Bu çalışmada konu, 1925-1945 yılları arasında kurulan yabancı sermaye yatırımları, özel sermaye yatırımları ve devlet teşekkülleri açısından ele alınmış böylece aslında Cumhuriyeti kuran kadroların toplumsal değişim için sanayi tesislerinden beklentilerinin devletçi ekonomik uygulamalardan çok daha önce var olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır.…”