ANADOLU-LYKİA UYGARLIĞI Lykia’nın “Hellenleşmesi” Görüşüne Eleştirel Bir Yaklaşım

Abstract

Lykia Uygarlı ı'nın "Hellenli i", 19. yüzyıldan günümüze eskiça biliminin, bu ba lamda arkeolojinin de hep gündeminde olmu tur. Bu yabancı "kimlik" önce sanatın ve sanatçının "Hellenli ine" ba lanmı ; Hellenistik Dönem'le birlikte yazının da "Hellence" olu uyla süreç "tamam" sayılmı tır. Bu yapılırken ne Lykia'nın sanat ve sanatçılarının Anadolu-on okulu kökeni ve ne de yazısının Anadolu-Milet kökeni fark etmi tir; hatta yazının Makedon soylu skender süreciyle bu topraklarda yaygınla tı ı da göz ardı edilmi tir. Arkaik onia'da kültür ve sanat Anadolu özlü olmasına kar ın, yazı ve dil "Hellence" diye kimlik "Hellen" olmu tur; fakat Arkaik ve Klasik Lykia'da yazı ve dilin yerli olmasına kar ın, bu kez de sanat "Hellen" diye aynı kimlik yakı tırılmı tır. Kimli i yazı mı belirler, yoksa sanat mı ? sorusu ise hiç önemsenmemi tir. "Yazı Hellence, dil de öyle" sayılırken ve soylu sınıf üzerinden varılan buna ili kin "de i imi" tüm Lykia toplumuna genelle tirirken de bu çeli kiler sorgulanmamı tır; örne in Luvice ve Phrygce'nin yüzlerce yıl "yazısız" konu ulabildi i anımsanmamı tır. Ve tüm bu sözde "kanıtlar" Lykia uygarlı ını tartı masızca "Hellen" yapmaya yeterken, "dü ünce"nin gündemde hiç olmayı ı, sanat yapıtlarında okunmayı ı ise dü ündürmemi tir. Çünkü dü ünce, "kimlik"te asıl belirleyici olandır; sanatı içeri inde biçimlendirendir. Makalenin içeri inde görülecektir ki Lykia'da konuların seçiminde, tarihsel içeri inde, do al ve gerçekçi betiminde "Hellas" yoktur, Anadolu vardır; "Hellenizm" yoktur, Do ululuk vardır. Lykia soylusu bile "Hellenle mi " olamaz, çünkü onun mezarı kent içindedir, agora'dadır, halkın ya amından kopmaz; çünkü o ölünce tanrıla ır, "heros"la maz. nancı Anadolu kökenlidir; bu nedenle yerel kültlerin Hıristiyanlı ın ba langıcında bile öne çıkması a ırtıcı de ildir. Lykialı genelde do ada tapınır, sunakları kayadır. Tapınakları da mezarları da Anadolu gelene inde biçimlendirilmi tir. Yazıtlı Dikme Mezar'da belgelendi i gibi, tanrı ve tanrıçaların yazıtlarda okunan Hellence adları, yazının Hellence olu unun, çevirinin, bir gere i olmalıdır. Kralın adı Perikle olsa da, o, Perikles'in aksine tanrıla mı tır; portresi Hellen sanatına özgü ideal güzellikten nasibini almamı , Do u gerçekçili iyle ve "Hellen olmayan" anlamında "barbar" biçemde betimlenmi tir. Yani Atinalı'nın adını almı tır, dü üncesini almamı tır. Sonuçta eskiça bilimi, kültürler arası hep varolan ve "etki" olarak tanımlanan sanatsal biçim ve biçeme yönelik ili kileri, söz konusu Hellenler oldu unda "akkulturasyon"a dönü türmede ödünsüz olmu tur. Bilimde dogma yoktur, "ödünsüz" olunmaz; aklın izinde sorgulama vardır. Yirmi yıl boyu Lykia'da yaptı ımız budur ve "Patara Okulu" olarak vardı ımız, yazdı ımız "Anadolu" özlü sonuç, kom u Ksanthos'ta gün yüzüne çıkan Geç Hitit etkili orthostat kabartmalar ı ı ında varılan ve ara tırmacılarının da imdilerdesanki bunlar bizler tarafından önceden "hiç yazılmamı " gibi-yazdıkları sonuçtur.

5. Lycia and Classical Archaeology: The Changing Nature of Archaeology in Turkey

“…It may be that Çaltılar was something similar during its Iron Age occupational phases, although any further discussion about the precise nature of the site would be purely speculative (see also Işık 2010). Nevertheless, our results have illuminated a number of features of modern Lycia's past.…”

Of Winged Women and Stone Tombs: Identity and Agency through Iron Age Lycian Mortuary Architecture

“…Modern archaeological and philological evidence indicate the Lycians were a native Anatolian group, with clear cultural ties to Bronze Age Anatolia, becoming increasingly Hellenized by the fifth to fourth centuries but still with unique cultural attributes. In the last few decades, scholarship has tended towards better understanding the Anatolian origins of Lycian culture (e.g., Borchhardt and Borchhardt-Birbaumer 1992;Işık 2010Işık , 2016b. Scholars are still learning about Archaic Lycia, from the tenth to sixth centuries BC, where we have practically no textual information and comparatively little archaeological data.…”

“…This style of tomb is unique to Lycia and cannot be said to result from a Hellenistic influence. The placement of the tombs within the city center, as well as their elevated positions within this area is reminiscent of the location of tombs in the Hittite capital of Hattuşa, as is the use of more open-air worship than the more temple-based worship of contemporary Greece (Işık 2010(Işık , 2016b.…”