Öz
Hıristiyan Batı felsefesi ve teolojisi ekseninde tartışılan dini çeşitlilik meselesi 20. yy.ın en önemli din felsefesi problemlerindendir. Bu tartışma çerçevesinde ortaya çıkan meselelerden bir tanesi de dini tekelcilik kavramıdır. Buna göre her bir din, mutlak hakikat ve kurtarıcılık konusunda kendisini ön plana çıkartmakta, diğer din mensuplarını ise ya hiç hesaba katmamakta ya da diğer dinleri kendi dinleri çerçevesinde değerlendirmeye tabi tutmaktadır. Bu çerçevede İslam dininin inanç sisteminin oluşmasında en önemli payı olan Ebû Mansûr el-Mâtürîdî'nin görüşleri, İslam'ın bu meselelere yaklaşımı açısından büyük önem arz etmektedir. Mâtürîdî, değişmeyen, yaratılmışlara benzemeyen, parça veya cüzlerden oluşmayan, tüm mahlumatın kendisine muhtaç olduğu ancak kedisinin her şeyden müstağni olduğu, zati hüviyete sahip gayri maddî bir ulûhiyet anlayışına sahiptir. Mâtürîdî'ye göre Allah, zatında ve sıfatlarında bir ve tek olup, yaratılanlara benzemesi söz konusu olmayan bir varlıktır. Mâtürîdî, Tanrı'yı, Yahudiler gibi yaratılanlara benzeterek kadimin sayısını artırmayı veya Hristiyanlar gibi ontolojik olarak tek kabul edip daha sonra cisme bürünen şekillenmiş bir varlık olarak düşünmeyi tevhîd ilkesine aykırı görmektedir. Bu açıdan Mâtürîdî, Yahudi ve Hristiyanların tevhîd inancını tahrif ettiklerini düşünmektedir. Ona göre asla tahrifata maruz kalmayan ve tevhîd geleneğini koruyarak günümüze taşıyan tek din İslam'dır. Mâtürîdî, İslam'la özdeşleştirdiği tevhîd dinini delil, şahit ve ispata dayanan, bundan dolayı doğru, gerçek, makul, sağlam, güvenilir, geçerli, yeterli, değişmeyen ve değişmeden kalacak olan din şeklinde tarif etmektedir. Buna göre tevhîd dini, tüm peygamberlerin hepsine ortak olarak gönderilen, kulluğun yalnızca Allah'a yapılmasını emreden, her türlü fiili ve davranışı O'na yönlendiren, her türlü şirk unsurundan uzak olan, neshe ve değişikliğe uğraması asla mümkün olmayan, delil ve burhanlarla dimdik ayakta duran dindir. Mâtürîdî, tevhîd dinini aynı zamanda taklide değil, delil ve burhana dayanan akıl dini şeklinde de tarif etmektedir. Ona göre akıl, insanı tevhîde davet eder. İnsan, akıl melekesini kullandığında Allah'ın bir ve tek olduğu ve de kulluğun yalnızca O'na yapılması gerektiği sonucuna ulaşır. Bununla birlikte dinin, ibadet ve muamelatla ilgili bilgilerini insanlara açıklayacak ve onlara önder olacak kişilere ihtiyaç vardır ki onlar da peygamberlerdir. Tüm peygamberler kendi dönemlerinde tevhîdi gerçekleştirmek için gönderilmiştir. Zira vahye dayalı dinlerin hepsinin özü ve aslı tevhîddir. Bu bakımdan tüm peygamberlerin dini bir ve tektir. Tüm peygamberler Allah tarafından yeryüzünde tevhîdi gerçekleştirmek için gönderilmiştir. Fakat onların hükümleri ve şeriatları farklıdır. Şeriatlardaki çeşitlilik ve farklılık dinde ihtilaf veya çelişki olduğu anlamına gelmez. Zira tüm peygamberlere vahyedilen ortak payda şeriat değil, dindir. Peygamber değiştikçe şeriat değişir ama din aynı şekilde devam eder. Şu halde Hz. Âdem'den Hz. Muhammed'e kadar tüm dinlerin aslı tevhîddir. Bu bakımdan Mâtürîdî, Allah'ın birliği, kulluğun yalnızca ona yapılması ve Hz. Âdem'den Hz. Muhammed'e kadar şeriatların süregelen devamlılığı konusunda net bir düşünce ortaya koymaktadır. Bu bağlamda Mâtürîdî açısından dini tekelciliğin, Hz. Âdem'den Hz. Muhammed'e kadar süregelen vahyin yani mutlak hakikatin tekliği anlamına geldiğini söylemek yerinde olacaktır. Sonuç olarak Mâtürîdî'nin İslam'ın doğruluk ve hakikat merkezli teolojik iddiasına tekelcilik, hususiyetçilik ya da dışlayıcılık değil, tevhitçi anlayış ya da mutlak hakikat denilmesi daha doğru bir durumdur.
