Bütünleşik Afet Yönetimine Sosyolojik Bakış: Toplumsal Yapı, İşlev ve Temel Kavramlar Işığında Bir Okuma Denemesi

Abstract

Geçmişten günümüze toplumların sürekli karşı karşıya geldiği ve zarar gördüğü afetler, zamanla mücadele edilen ve yönetilmesi gereken süreçlere dönüşmüştür. Afetin kaynağının/sebebinin önce Tanrı, sonrasında doğa, son olarak da insan olarak algılanışı, afetlere yönelik toplumsal müdahaleyi gerekçelendiren temel zihniyet dönüşümüdür. Buradan hareketle afetlerin aile, ekonomi, sağlık gibi toplumsal kurumlara, dolayısıyla toplumsal yapıya olumsuz etkisi afetlerle mücadelede git gide toplumsal bir farkındalık ve bilinci doğurmaktadır. Zira afetler toplumsal kurumların ve aktörlerin işlevlerini yerine getirmesini farklı ölçek ve sürelerde engellemekte ve toplumsal uyum mekanizmalarına zarar vermektedir. Bu zararı engellemek adına toplumların resmi ya da sivil mercileri aracılığı ile geliştirdiği afet yönetim süreçleri devreye girmektedir. Bu çalışmada, afetlerin zararlarını azaltma amacı taşıyan afet yönetimi, günümüzde ortaya çıkan bütünleşik afet yönetimi perspektifi açısından ele alınmıştır. Bu perspektif hem afet öncesinde hem de afet sonrasında hayata geçirilen uygulamaları içermesi ve toplumsal aktörlerin tamamının katılımını ön görmesi sebebiyle bütünleşik olarak adlandırılmaktadır. Bu adlandırma sosyolojinin en temel inceleme konuları olan toplumsal kurumlar, toplumsal yapı ve işlev konularında doğrudan ya da dolaylı olarak zengin veriler sunmakta ve somut karşılıklar bulmaktadır. Bu bağlamda çalışma, bütünleşik afet yönetimi ve klasik sosyoloji ilişkisine odaklanmakta ve yapı-kurum-işlev perspektifine ek olarak rasyonelleşme, organik dayanışma, kolektif bilinç, bürokrasi ve uzmanlaşma gibi klasik sosyolojinin bazı temel kavramları doğrultusunda bir inceleme ortaya koymaktadır.

Aftershock: Earthquake In New York Filmi Üzerine Bir Afet Sosyolojisi İncelemesi

“…Ancak afet sosyolojisi literatürü, 2000'li yıllardan itibaren "afetlere hazırlıklı toplum" temasına odaklanmakta, afetin zararlarını öngörmeye ve buna bağlı önlemler almaya dayalı çalışmalar üretmektedir (Perry vd., 2001;Lucini, 2014;vd.). Bu nedenle afetler karşısında toplumsal düzeni sağlaması beklenen afet yönetimi süreci, en az afet sonrası aşamalar kadar (ve bu aşamalarla bütünleşik bir şekilde) afet öncesi hazırlık, zarar azaltma ve risk değerlendirmesi aşamalarını da içermektedir (Lindell, 2019;Alkın, 2021). Fakat filmin 1999 yılında vizyona girdiği, senaryo yazımının ve çekimlerinin daha önceki yıl(lar)da başladığı çıkarımından hareketle, filmde o dönemin afet yönetim anlayışına paralel olarak müdahale ve iyileştirme aşamalarının esas alındığı ve hazırlık aşamalarının arka planda kaldığı sonucuna ulaşılabilir.…”

Visualization and Social Effects of Forest Fires: Media Representations of 2021 Great Antalya-Manavgat Fires

“…Afet sonrası süreçte toplumsal yapının düzenini sağlayan tüm yapı ve kurumların çalışması sekteye uğramakta ve başkalaşmaktadır. Afetlerin sosyolojinin ilgi alanına girerek alt disiplin haline gelmesindeki temel neden bu hasardan kaynaklı toplumsal değişmelerdir (Mızrak, 2018;Alkın, 2021;Altun, 2018). Toplumsal yapıda çok derin ve önemli etkiler bırakan afetler, esas olarak çevre ve doğa bilimlerinin araştırma alanlarını oluştursa da afet sonrası toplumlarda yaşanan düzenin bozulup yeniden inşası, toplumların afetlerden aldığı hasarlar gibi konular sosyolojinin ilgi alanına girmektedir.…”

“…Söz konusu afet eğitimi, afetlerin yarattığı risk unsurlarını, afet öncesinde yapılması gereken hazırlıkları ve afetler temelinde bilinmesi gereken temel bilgileri içermektedir. Bu eğitim sayesinde afet sırasında görülen riskler azami miktara indirilebilir ve toplumsal işleyişin sürekliliği sağlanabilir (Mızrak, 2018;Alkın, 2021). Bu noktada afet yönetimine sadece bireysel çabalar olarak değil, bütünleşik afet yönetimi kavramı bağlamında bakmak gerekir.…”

“…Afet yönetimi başta afet sonrası yapılacak adımlara odaklanan bir bakış açısıdır. İnsanın baş faktör olarak alındığı afetlerde, yaşanan teknolojik gelişmeler ve disiplinler arası bakış açısıyla afet öncesi alınacak tedbirlerin meydana gelecek zararları azaltmada kilit bir önem taşıdığının fark edilmesi, yeni bir afet yönetimi biçimini, bütünleşik afet yönetimini ortaya çıkarmaktadır (Alkın, 2021).…”

“…Sosyoloji literatüründe bütünleşik afet yönetimi, toplumu meydana getiren yapı ve kurumların, aktörlerin ilgili dönemlerde sorumluluk aldığı basamakları kapsamaktadır. Çünkü afetin meydana geldiği bölgelerde oluşan hasar, ilgili bölgenin sosyal yapısının, işleyişinin kurum ve aktörlerin olumsuz durumlarla karşılaşmasına sebep olmaktadır (Alkın, 2021). Bütünleşik afet yönetimindeki asıl unsur, toplumsal yaşamı oluşturan ögelerin, kurum ve kuruluşları bir yapı olarak kabul etmek ve afetlerin meydana getirdiği yıkıcı toplumsal değişime karşı bir koruma mekanizması oluşturmaktadır (Alkın, 2021).…”