Contested minorities – the case of Upper Silesia

Abstract

Upper Silesia in terms of ethnicity is a typical example of a historical region in Europe, but in fact, one of the few exceptions in contemporary Poland, where its mixed ethnic and religious structures have at least partly survived until today. While their existence had been denied by Nazi Germany (1933-1945) as well as by the Polish People's Republic (1945-1989), the emancipation of the German and Silesian minorities after the democratic changes of 1989 have evoked strong emotions in the ethnically almost uniform country. Nonetheless, the recent situation of minorities has improved as never before. Minority organisations has been officially recognized and German finally has become the second language in some municipalities of Upper Silesia, but the largest ethnic group in the whole country, the Silesians, have still experienced no formal recognition as a national minority. This article deals with the demographic aspects of the ethnic groups in Upper Silesia since the 19th century until recent times. The census results concerning the ethnic minorities or languages in Upper Silesia have been contested since the first records of that kind have been taken. The outcomes of the both last censuses of 2002 and 2011 concerning the minority question reflected for the first time a much more realistic picture of the status quo. Furthermore, they showed that the idea of Silesian identification found an unexpected high number of supporters. This fact indicates an emerging meaning of regional identification amid significant changes of cultural values in Polish society.

Górny Śląsk jako problem politologiczny. Próba syntezy

“…Poniższy podrozdział obejmuje problematykę autoidentyfikacji w spisach powszechnych (przez samych Ślązaków) i kryteria przyporządkowania ich do wybranych grup (tworzone przez władze państwowe)� Złożony problem poprawności i dokładności "sposobów mierzenia" identyfikacji narodowo--etnicznych w ramach badań oraz w ramach statystyk państwowych został omówiony w literaturze przedmiotu (Bochsler i in�, 2021) Górnego Śląska w Bytomiu)� Autorka wskazuje, że w 1905 r� około 60% populacji Bytomia i okolic mówiła w języku polskim lub była dwujęzyczna� Około 40% mieszkańców mówiło tylko w języku niemieckim� Celem strajków w szkołach w Bytomiu w 1906 r� było wprowadzenie nauczania religii w szkole w języku polskim� Jednakże, były one wyizolowanymi incydentami, które nie zdobyły nawet poparcia działaczy polskiego ruchu narodowego� Strajki spotkały się ze zdecydowaną i ostrą reakcją władz niemieckich� Zmiana nastąpiła w 1918 r�, kiedy władze niemieckie umożliwiły nauczanie religii w języku polskim� Wprowadzenie takich zajęć było możliwe na prośbę rodziców� Jednak nie znalazło to większego zainteresowania wśród mieszkańców Bytomia� W 1919 r� umożliwiono nauczanie języka polskiego w ramach podstawowego curriculum, pozwolono także na używanie śląszczyzny� Na wniosek rodziców 22% uczniów Bytomia i okolic miało możliwość uczyć się języka polskiego� Według Reportu Polskiego Komisariatu Plebiscytowego dla Górnego Śląska w Bytomiu nauczanie odbywało się w śląskim dialekcie (określenie pochodzi z oryginału)� Już w 1919 r� okazało się, że istnieje potrzeba sprowadzenia nauczycieli języka polskiego z Wielkopol-ski� Dla niektórych z nich nauczanie języka polskiego było nie tylko pracą, ale także misją kulturowo-ideologiczną� Prowadzono również zajęcia z historii polski, polskiej kultury i języka polskiego dla dorosłych� Nauczyciele doświadczali dyskryminacji ze strony władz szkół oraz części populacji� W 1920 r� wybuchł kolejny strajk, w którym żądano przede wszystkim wprowadzenia nauczania także innych przedmiotów w języku polskim na niższym szczeblu edukacji oraz zaprzestania dyskryminacji polskich nauczycieli� Autorka w konkluzji stwierdza, że strajki szkolne w 1906 i 1920 r� miały wpływ na narodziny polskiej tożsamości narodowej na Górnym Śląsku� Dariusz Gierczak przeprowadził badania przy zastosowaniu metody analizy danych zastanych oraz literatury przedmiotu -meta-analiza (Gierczak, 2015)� Badacz wskazuje, że wyniki wyborów na Górnym Śląsku już w okresie przedplebiscytowym i okołoplebiscytowym były interpretowane w celach politycznych przez władze centralne (niemieckie), choć wcale nie były jednoznaczne i nie oddawały ani identyfikacji etnicznej Ślązaków, ani ich preferencji narodowo--państwowych� W wyborach w 1912 r� polscy delegaci otrzymali nawet o połowę mniej głosów niż wynikałoby to z prostego przeliczenia części elektoratu posługującego się na co dzień językiem polskim (lub śląszczyzną) na głosy� W wyborach w 1919 r� polscy kandydaci otrzymali 55% głosów w obszarze objętym plebiscytem� Jednakże, w 1921 r�, w czasie plebiscytu na przynależność obszaru plebiscytowego do Polski oddano nieco ponad 40% głosów� Analiza ta pokazuje, że nie mieliśmy do czynienia z prostym przełożeniem narodowości czy etniczności na zachowania polityczne (ani zachowania wyborcze, ani głosowanie w plebiscycie)� Autor dokonuje też szczegółowej analizy tych głosowań w podziale na okręgi� Dalej Gierczak wskazuje, że w ramach cenzusów przeprowadzonych w latach 1921 i 1931 (w śląskim województwie autonomicznym) kryterium przynależności etnicznej określał tylko używany język, co w przypadku Górnego Śląska nie było i nie jest kryterium w pełni miarodajnym� Po 1989 okazało się, że w Polsce, paradoksalnie, łatwiej było zaakceptować dość liczną mniejszość niemiecką niż mniejszość śląską (Gierczak, 2015)� Kiedy w spisach powszechnych po 2000 r� Ślązacy stali się...…”

“…Źródło: Web of Science Core Collection� Opracowanie własne� Badania w przedmiocie politycyzacji tożsamości śląskiej prowadziła Magdalena Dembinska, wykorzystując dwie metody: analizę treści i metodę historyczną(Dembinska, 2013)� Badaczka swoją pracę oparła na modelu analizy procesu narodowotwórczego, który został zaproponowany przez Miroslava Hrocha (Hroch, 1993)� W swojej pracy autorka wskazuje, że mobilizacja etnoregionalistyczna na Górnym Śląsku przebiega od czasu transformacji ustrojowej zgodnie z modelem Hrocha, równocześnie w fazie pierwszej i drugiej� Pierwsza faza obejmuje kodyfikację i instytucjonalizację śląskiego etnolektu (nazywanego też przez niektórych badaczy dialektem języka polskiego lub odrębnym językiem; zob�Gierczak, 2015), określenie wspólnych cech kulturowych Ślązaków oraz wyodrębnienie wspólnej (specyficznej dla Ślązaków) pamięci zbiorowej� Druga faza obejmuje aktywizację śląskiej etniczności przez działaczy…”