ÖzErken Cumhuriyet Dönemi'nde Karabük'te Demir Çelik Fabrikasının kurulması ve sonrasında yaşanan süreç, Türkiye'de şehir planlama, mimarlık, toplumsal cinsiyet ve mekânsal pratikler bağlamında önemli bir deneyimler dizgesini temsil etmektedir. Bu makale, Erwing Goffman'ın "total kurum" kavramı ve "kapama" metaforunu temel alarak Karabük'te mekânsal bir ayrıştırma pratiği olarak inşa edilen bekâr amele pavyonlarını (işçi yurtlarını) analiz etmektedir. Çalışmada, bu sürecin şekillenmesine yol açan toplumsal cinsiyet normları, bekârlık algısı, dönemin disiplin kavramı ve kapama pratikleri gibi konular ele alınmakta, söz konusu sürecin gelişiminde belirleyici olan toplumsal ve kültürel dinamikler Türkiye'de dönemin diğer endüstriyel yerleşkeleriyle karşılaştırmalı olarak mekân üzerinden sorunsallaştırılmaktadır.Anahtar Kelimeler: Mekân, Mimarlık, Toplumsal Cinsiyet, Bekâr Amele Pavyonları, Emek ve Endüstri Tarihi.
AbstractThe construction of iron and steel industry in Karabük was one of the important turning points in labour history of Early Republican Turkey and it represents a series of social, urban, architectural and spatial experiences to be examined within the context of gender. Drawing from the concepts of "total institution" this article aims to analyse the single male worker dormitories in Karabük which was constructed as a practice of gender-specific spatial segregation and it also tries to problematize and explicate the social and cultural dynamics of this multi-layered and complex process of spatialisation of the labour force.Keywords: Space, Architecture, Gender, Dormitories for Single Male Workers, Labour and Industrial History.
GirişErken Cumhuriyet Dönemi'nde Zonguldak il sınırları içinde bulunan Karabük'te demir ve çelik üretimini merkeze alan ağır sanayi hamlesinin gerçekleştirilmesi, ülkede ekonomik, toplumsal ve kültürel anlamda bir dönüşüme, şehir ve mimarlık tarihi bağlamında yeni ve farklı bir deneyimler serisine yol açmıştır. Söz konusu ağır sanayi tesislerinin inşası bir taraftan siyaset ve diplomaside endüstriyel imge, söylem ve ritüellerin üretimi için yeni bir imkân sunarken diğer taraftan üretim ilişkileri, disipliner mekânsal pratikler, mimarlık, toplumsallık, barınma kültürü ve toplumsal cinsiyet kodlarının yeniden şekillenmesini içeren çok katmanlı somut bir gelişme ve ilerleme ideolojisinin uygulama alanını oluşturmuştur. Bu dönemde Sümerbank, gerek endüstriyel yerleşkeleri finanse etmesiyle, gerekse işçi mahallelerinin inşası ve işletimiyle ilgili geliştirdiği prensipler ve yönetmeliklerle, Türkiye'de endüstriyel yerleşkelerde üretim, barınma kültürü ve mekânsal disiplin sürecinin şekillenmesinde rol oynayan önemli etmenlerden biri olmuştur. Sümerbank, hazırladığı Vazife Evleri Yönetmeliği ile bir taraftan ülkede var olan endüstriyel yerleşkelere ilişkin uygulama, beklenti ve deneyimleri belli bir ölçüde ifade etmiş, diğer taraftan gelecekte devlet tarafından kurulacak olan yeni endüstriyel yerleşkelerin işleyişi için de bir model önermiştir.Bu makale, Karabük Demir Çelik Fabrikası...
